Βούτηξε μέσα στους αιώνες, ταξίδεψε πίσω στο χρόνο και χάρισε στους Ναξιώτες ένα δώρο πολύτιμο.
Ο συγγραφέας και φιλόλογος, Νίκος Λεβογιάννης, παρέδωσε στις επόμενες γενιές, την ιστορία 200 χρόνων, που με μοναδικό τρόπο αναδεικνύεται μέσα από τη γραφή του, στη «Νεότερη Ιστορία της Νάξου». Η έρευνα και η έκδοση του έργου κράτησαν 20 ολόκληρα χρόνια. Μέσα σε αυτά τα χρόνια συνάντησε άγνωστα πρόσωπα, γεγονότα χαμένα στο σκοτάδι, που τα έφερε στο φως με τρόπο αριστοτεχνικό. Ο Νίκος Λεβογιάννης ξετυλίγει στο My Naxos 200 χρόνια ιστορίας…
Ένα «ταξίδι» πολλών χρόνων ολοκληρώθηκε και αναφέρομαι στη «Νεότερη Ιστορία της Νάξου». Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό;
Το ταξίδι στη «Νεότερη Ιστορία της Νάξου» μέσα στους αιώνες, ήταν συγκλονιστικό. Συχνά ένιωθα να ταξιδεύω πίσω στο χρόνο, ζώντας την κάθε στιγμή, βιώνοντας τα γεγονότα που μελετούσα. Με την ολοκλήρωση του έργου, νιώθω χαρά και περηφάνια, που παραδίδω στις επόμενες γενιές ολοκληρωμένη την καταγραφή της νεότερης ιστορίας του γενέθλιου τόπου μου.
Πόσα χρόνια έρευνας χρειάστηκαν για να ολοκληρώσετε αυτό το «ταξίδι»; Τι ήταν αυτό που σας παρακίνησε για τη συγγραφή των βιβλίων. Υπήρχε κάποιος σκοπός;
Η έρευνα και η έκδοση αυτού του έργου κράτησαν συνολικά 20 χρόνια (1997-2017), το ταξίδι όμως στην ιστορία της Νάξου, ξεκίνησε από τότε που ένιωσα τον εαυτό μου. Η συστηματική διερεύνηση της νεότερης ιστορίας, ξεκίνησε όταν «μπήκα» στην πολιτική, γιατί τότε συναπαντήθηκα μέσα από τη βιβλιοθήκη και τα αρχεία της Βουλής, με τους ναξιώτες πολιτικούς από συστάσεως του νεοελληνικού κράτους, μελέτησα τη δράση τους και τα έργα τους.
Το ταξίδι είχε ένταση, αγωνία, περιπέτειες. Συνάντησα άγνωστα πρόσωπα, γεγονότα χαμένα στο σκοτάδι. Το ενδιαφέρον να τα φωτίσω ήταν έντονο και η προσπάθεια διαρκούσε βδομάδες και μήνες. Ήθελα να γνωρίσω σε βάθος τα προβλήματα, τους πολύχρονους και σκληρούς αγώνες των σμυριγλάδων, των αγροτών, να ταξιδέψω μαζί με τους ξεσπιτωμένους, τις παραμάνες, τις υπηρέτριες, στις μακρινές θαλασσινές πορείες προς την ξενιτιά, στη Σμύρνη, στα Βουρλά, στην Πόλη, στην Αθήνα, στην Αμερική.
Ποιο γεγονός σας «συγκλόνισε» περισσότερο από όλα αυτά που περιγράφονται στους τόμους της «Νεότερης Ιστορίας της Νάξου»;
Δύσκολο να ξεχωρίσεις ένα γεγονός, τρία όμως περιστατικά με συγκλόνισαν:
1. Η άγρια δολοφονία απ’ τους φράγκους φεουδάρχες του Κων/νου Κόκκου το 1687, ηγέτη των εξεγερμένων αγροτών στα λιβαδοχώρια.
2. Ο απαγχονισμός του παπα- Μαρκάκη Πολίτη, αρχηγού των αγροτών της Δρυμαλιάς, που τους ξεσήκωσε εναντίον του σκληροτράχηλου φεουδάρχη Γασπάρ Λαστίκ, ο οποίος τον κατέδωσε στους Τούρκους και οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στο κάστρο της Μυτιλήνης, όπου απαγχονίστηκε στις 25 Μαρτίου 1802.
3. Η εισβολή ενός λόχου ιταλών στρατιωτών στην Κεραμωτή ξημερώματα της 9ης Ιανουαρίου 1942, μια άγνωστη επιχείρηση, που κράτησε μια ολόκληρη μέρα, με πρωτοφανείς λεηλασίες, καταστροφές, ξυλοδαρμούς, σκοτωμούς. Οι εισβολείς κατέστρεψαν ό,τι δεν λεηλάτησαν. Το κρασί, το λάδι, η ρακή από τα κατεστραμμένα κελάρια έρρεαν ποτάμια στους δρόμους.
Ποιο πρόσωπο ξεχωρίζετε από τους «πρωταγωνιστές» των βιβλίων σας;
Πολλοί οι πρωταγωνιστές, δύσκολη η επιλογή ενός. Πολεμιστές, αγωνιστές, κοινωνικοί επαναστάτες, πνευματικοί δημιουργοί. 150 οι εθελοντές πολεμιστές του ’21, 450 οι νεκροί πολεμιστές στους εθνικοαπελευθερωτικούς πολέμους, 30 τα εκτελεσμένα παλικάρια απ’ τους ναζί κατακτητές. Στη μνήμη μου παραμένει ζωντανός ο ταπεινός ηγούμενος της μονής Φανερωμένης Δωρόθεος Τζώτης, ολιγογράμματος, μα φωτισμένος, με μύριες θυσίες ίδρυσε δυο σχολεία στη Νάξο στις αρχές του 19ου αιώνα και πρώτος αυτός οραματίστηκε τη δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση, την πρότεινε στον Ιωάννη Καποδίστρια, για να νομοθετηθεί 140 χρόνια μετά, το 1964, από την κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου. Με συγκίνηση σκέφτομαι ακόμη τον ταγματάρχη του ΕΛΑΣ Αθήνας Βασίλη Γρατσία (Καραΐσκη), τον καπετάν Νικηφόρο, από το Φιλώτι, πολεμιστή της Αλβανίας, αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, κυνηγημένο ως κομμουνιστή, εξόριστο στο κολαστήριο της Μακρονήσου, που το 1950 τόλμησε να καταγγείλει επώνυμα στον αθηναϊκό τύπο τα φρικτά βασανιστήρια: «Αύριο επιστρέφω στο κάτεργο της Μακρονήσου, που ξεπερνά σε θηριωδία όλα τα κάτεργα του κόσμου». Πέθανε πάμφτωχος το 1992 στην είσοδο της στοάς Αρσακείου, όπου διατηρούσε μικρό μαγαζάκι με παλιούς δίσκους μουσικής, όταν η διοίκηση του Αρσακείου του έκανε …έξωση. Έφυγε ξεχασμένος απ’ την πολιτεία, άγνωστος ως σήμερα απ’ τους συγχωριανούς του. Μνημονεύω αυτόν τον ήρωα, που η ιστορία του μοιάζει σαν από θρύλους πανάρχαιους βγαλμένη!!!
Ποιο ήταν το περιστατικό που σας «δυσκόλεψε» περισσότερο;
Το «μαύρο» της ιστορίας κάλυψε πολλά γεγονότα και πρόσωπα και η προσπάθεια να φωτιστούν ήταν συχνά ακατόρθωτη. Ο σφαγιασμός του διάκου Ιωαννίκιου Πορτάρη από το Σαγκρί, Εθνομάρτυρα για μένα, στα δραματικά γεγονότα του Πάσχα του 1821 στο Φανάρι στην Πόλη, με συγκλόνισε. Η Μητρόπολη Παροναξίας θα πρέπει να τιμήσει αυτόν τον ιερωμένο Εθνομάρτυρα. Το δράμα των παιδιών της Κατοχής, στα σμυριδοχώρια, αποτυπώνεται στην πιο άγρια μορφή του στην ιστορία της δεκάχρονης παιδούλας, που δολοφονήθηκε με άγριο ξυλοδαρμό, επειδή μπήκε σε περιβόλι να βρει κάτι να ξεγελάσει την πείνα της. Την κατακρεούργησε ένας υπάνθρωπος, αφήνοντάς τη να πεθάνει στη ρίζα μιας ελιάς. Πολύμηνες οι προσπάθειες και οι δημόσιες εκκλήσεις μου, να μάθω όσα έπρεπε γι αυτήν. Οι σκοπιμότητες, που κλείνουν τα στόματα, για να μην ξυπνήσουν μνήμες, την είχαν εξαφανίσει. Η λαχτάρα να της ανάψω το καντήλι της μνήμης ήταν μεγάλη και της αφιέρωσα ένα τρυφερό κείμενο, γραμμένο απ’ την Κατερίνα Γιαννακά, συνεργάτιδα στο πολιτικό μου γραφείο, που συγκινημένη κι εκείνη είχε πάρει μέρος στην αναζήτηση.
Υπάρχει κάτι το οποίο θα θέλατε να έχει συμπεριληφθεί στα βιβλία σας και δεν υπάρχει;
Η αθέατη πλευρά της ιστορίας κρύβει πολλά δυσάρεστα και δυσώδη συμβάντα της κατοχής και της δικτατορίας του 1967 και πολλά αποτρόπαια εγκλήματά τους παραμένουν εφτασφράγιστο μυστικό. Το μετακατοχικό και το μεταπολιτευτικό κράτος, δεν έκαναν κάθαρση, και όπως το λέει ο ναξιώτης ποιητής για την κατοχή…
«ήρωες εϊνήκαν οι προδότες,
κι οι ήρωες υρίζουσι τσι πόρτες.
Εκείνοι οπο’ τρώασι με τσ’ άλλοι
με τσι Εγγλέζοι ξανατρώσι πάλι».
Στα αρχεία του δικαστηρίου δωσιλόγων στη Σύρο, κρύβονται πολλά για τον «εσμό των δούλων και των προδοτών που μολύνουν το νησί μας», όπως έγραφε το «Ναξιακόν Μέλλον» το 1945. Από διακόσιους και πλέον καταγγελθέντες ως δωσίλογους μόνο… πέντε καταδικάστηκαν. Στο βιβλίο μου, με λόγο παιδαγωγικό και όχι διχαστικό, προσπάθησα να φωτίσω τον δυσώδη αυτό κόσμο χωρίς φόβο και πάθος. Οι χιλιάδες σελίδες των δικογραφιών και των αποφάσεων του δικαστηρίου των δωσιλόγων παραμένουν μάρτυρες αψευδείς.
Αλλά και η δολοφονία του αγωνιστή Νικηφόρου Μανδηλαρά από τη χούντα του 1967, παραμένει ανεξιχνίαστη. Η έρευνά μου έκανε μικρά μόνο βήματα στο πυκνό σκοτάδι που το καλύπτει, μα η ώρα που θα λάμψει η αλήθεια δεν θα αργήσει, εκτιμώ, έστω κι αν έχει παρέλθει μισός αιώνας.
Τι σας λένε αυτοί που έχουν διαβάσει τα βιβλία;
Έχω λάβει πολλές επιστολές και σχόλια. Σημασία έχει για μένα, να γίνει το βιβλίο κτήμα κάθε Ναξιώτη, να μπει στις βιβλιοθήκες των σχολείων, των χωριών, των Συλλόγων, να είναι προσιτό και χρήσιμο σε εκπαιδευτικούς, μαθητές, σπουδαστές, επιστήμονες, μαζικούς φορείς. Όταν γράφω, πέραν της επιστημονικής έρευνας, επιδιώκω τα γραπτά μου να είναι προσιτά σε κάθε πατριώτη, ανεξάρτητα από γραμματικές γνώσεις.
Σίγουρα τα βιβλία σας δεν θα πρέπει να λείπουν από καμία βιβλιοθήκη Ναξιώτη. Επίσης θα μπορούσαν να διδάσκονται και στα σχολεία για να μαθαίνουν οι νεότεροι…
Είναι χαρά και τιμή, για κάθε συγγραφέα, να υπάρχουν τα βιβλία του στις βιβλιοθήκες. Οι τοπικοί φορείς και οι ναξιώτικες βιβλιοθήκες πρέπει να προωθούν και να στηρίζουν το ναξιώτικο βιβλίο, γιατί αυτό αποτελεί δυναμικό παράγοντα προβολής και ανάπτυξης του τόπου. Η ιστορία της Νάξου είναι συναρπαστική και πρέπει να διδάσκεται συστηματικά στα σχολεία, με την ευκαιρία διαφόρων εκπαιδευτικών και ευρωπαϊκών προγραμμάτων και δράσεων. Η γνώση της τοπικής ιστορίας ενισχύει στους μαθητές την αγάπη και το ενδιαφέρον τους για τον τόπο, για την προστασία του ιστορικού, πολιτιστικού και φυσικού πλούτου του νησιού μας, σπάνιου και μοναδικού.
Να περιμένουμε κι άλλο βιβλίο από εσάς κ. Λεβογιάννη;
Η ιστορία, ο πολιτισμός και οι παραδόσεις της Νάξου είναι ανεξάντλητες και για μένα είναι πηγή δύναμης και ζωής να συνεχίσω να τα μελετώ, είναι η ελάχιστη τιμή και προσφορά στη γενέθλια γη μας.
Το τελευταίο κυρίως διάστημα, παράλληλα με την ολοκλήρωση, με πολύ κόπο, ομολογώ και υψηλό οικονομικό κόστος, της έκδοσης του βιβλίου «Νεότερη Ιστορία της Νάξου», μελετώ ένα άλλο σπουδαίο κεφάλαιο του ναξιώτικου πολιτισμού, που θα ολοκληρωθεί ελπίζω πολύ σύντομα. Ευελπιστώ ότι θα υπάρξει ενδιαφέρον από τους τοπικούς φορείς, προκειμένου να καλυφθεί η δαπάνη έκδοσής του. Πρόκειται για ένα πολύτιμο και χρηστικό για τον τόπο μας βιβλίο, που διασώζει έναν μοναδικό θησαυρό του πολιτισμού μας.
*Αποσπάσματα από επιστολές που έλαβε ο Νίκος Λεβογιάννης με την ολοκλήρωση των βιβλίων του
. «Μου αρέσει απίστευτα να σε “διαβάζω” και θέλω, όλα αυτά τα συναισθήματα και η γνώση, που γεννούν τα γραφόμενα σου, να τα νιώσουν και να τα μάθουν όσο περισσότεροι άνθρωποι γίνεται…».
. «Το μνημειώδες έργο σου με ταξιδεύει σε αλλοτινές εποχές, το γεύομαι μπουκιά-μπουκιά και κάποιους τόμους τους καταβρόχθισα με τη βουλιμία του φανατικού αναγνώστη».
. «Η ιστορία της Νάξου από το 1800 – 2000 αποτυπώνεται πλήρως για πρώτη φορά και αποτελεί παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Τα θέματά της κρατούν τον αναγνώστη σε αδιάλειπτο ενδιαφέρον μέχρι την τελευταία σελίδα, μέχρι την τελευταία λέξη. Εύχομαι να μπει σύντομα στην τοπική διδακτική ύλη των σχολείων».
. «Πιστεύω ότι και με αυτόν τον τρόπο συμβάλλεις καθοριστικά στα πολιτικά και κοινωνικά θέματα και προβλήματα της Νάξου, δίπλα στο Νοσοκομείο, στο Πρωτοδικείο, στο Αεροδρόμιο και άλλα έργα σου, που άλλαξαν την πορεία της Νάξου».
. «Ο τρόπος γραφής σου, αλλά και οι παραπομπές, κάνουν το βιβλίο προσιτό ακόμη και σε ανθρώπους επιπέδου δημοτικού σχολείου και φωτίζουν σκοτεινά μονοπάτια της ιστορίας και άγνωστα θέματα».
. «Γνωρίζω πόσο κοπιώδες είναι να ερευνάς και να γράφεις και πόσο οδυνηρό, όταν χωρίς από πουθενά βοήθεια, προσπαθείς να ολοκληρώσεις ένα τόσο σημαντικό πνευματικό έργο».
my naxos free-press (τεύχος 29)
Πόπη Αλιμπέρτη – Κική Μαργαρίτη
