Παράδοση είναι… τα κάλαντα , τα παραδοσιακά ρούχα , τα τοπικά τραγούδια ,
οι θρύλοι και όσα άλλα είναι μέρος της ζωής μας στη Νάξο.
Θα πρέπει να κρατήσουμε, να υπερασπιστούμε… αυτό το διαμάντι και να το παραδώσουμε με αγάπη και σεβασμό στις επόμενες γενιές… όπως ακριβώς έκαναν οι παππούδες μας..
Άλλωστε είναι ο μόνος τρόπος για να μη χαθούμε μέσα στο χάος των »μοντέρνων καιρών», με όσα προβλήματα συνεπάγεται αυτό.
Το τριήμερο της παραμονής των Θεοφανείων 5 Ιανουαρίου, ανήμερα της εορτής των Θεοφανείων 6 Ιανουαρίου και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου ονομάζεται τριήμερο των Φώτων.
Είναι μια πολύ ξεχωριστή ημέρα για τον Χριστιανισμό…
Την παραμονή των Θεοφανείων, μετά τη θεία λειτουργία οι πιστοί παίρνουν τον Αγιασμό και το Αντίδωρο ενώ οι γειτονιές γεμίζουν και πάλι με τις φωνές των παιδιών που ψάλλουν το “Σήμερα τα φώτα και ο φωτισμός..”.
Την ίδια ημέρα ο Ιερέας γυρνάει τα σπίτια της περιοχής για να τα αγιάσει.
Λέγεται πως αυτό γίνεται γιατί οι Καλικάντζαροι που έιχαν βγει δώδεκα ημέρες πριν, από “τις τρύπες” τρέχουν να κρυφτούν βαθιά μέσα στη γή.
Όλοι οι Καλικάντζαροι είναι κουτσοί, στραβοχέρηδες , κακάσχημοι
Στη Νάξο τους λένε Σατανοπαίδια, είναι γυμνοί και φοράνε τσαρούχια ή σιδερένια παπούτσια.
Οι Ναξιώτες χρησιμοποιούν για τις γυναίκες των καλικαντζάρων την ονομασία Καλοκυράδες για να τις καλοπιάσουν.
Επίσης στο νησί μας οι Καλικάντζαροι είναι χορευταράδες και λένε ότι όποιον βρούν τη νύχτα τον γυρνούν στο χορό μέχρι να λιποθυμήσει!
Η παράδοση εκείνης της ημέρας σταματά αργά το βράδυ όπου πλέον όπως λένε οι παλιοί οι ουρανοί ανοίγουν!!
Στις 6 Ιανουαρίου, θα γίνει η Κατάδυση του Σταυρού. Πιστοί και Ιερέας κατευθύνονται προς κάποιο λιμάνι, ποτάμι, πηγάδι, δεξαμενή.
Οι καμπάνες έχουν ρυθμό χαρούμενο και γιορτινό, τότε ο Ιερέας ρίχνει το Σταυρό στο νερό και ψάλλει το «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένον σου, Κύριε ….».
Στα νερά πέφτουν οι νέοι εθελοντές και όποιος πιάσει το Σταυρό είναι και ο τυχερός. Ταυτόχρονα στον ουρανό ελευθερώνονται και πετούν κατάλευκα περιστέρια.
Μύνημα ελπίδας!
Συγκεκριμένα στο Γλινάδο της Νάξου κατά τα Θεοφάνεια ο παπάς του χωριού άγιαζε όλα τα πηγάδια για να πίνουν καθαρό νερό όλο το χρόνο. Τα μεσάνυχτα των Θεοφανείων οι κοπέλες στο Γλινάδο παρατηρούσαν τον ουρανό και λέγοντας κάποια λόγια, μπορούσαν να καταλάβουν αν θα έπαιρναν τα παλικάρια που ήθελαν.
Τα παλιά χρόνια βάση πηγής (Βίβλος Νάξου) στις Τρίποδες Νάξου ο παπάς Γιαννακάκης ο Σφυρόερας έπαιρνε τον μικρό ασημένιο Σταυρό, βασιλικό και ένα από τα παπαδοπαίδια , το φυτίλι από βαμβάκι , το μπακιρένιο σιχλάκι με νερό , ένα άδειο δισάκι πλεχτό από μαλλί γίδας στον ώμο και ένα καλάθι από καλάμια.
Άρχιζαν τον αγιασμό από τον Μπλουμά σπίτι – σπίτι.
Η νοικοκυρά του σπιτιού ή θα άδειαζε ένα σκουτέλι κριθάρι ή θα έβαζε στο καλάθι 2-3 αυγά.
Ιερείς της Μητρόπολης Νάξου λένε ότι τα Θεοφάνεια στο Φιλότι, στο πηγάδι του χωριού έριχναν το Σταυρό. Παραμονή Φώτων τα παιδιά έπαιρναν σε λαδοφάνερα το »νιό φως » από το καντήλι του Ιερέα και το μοίραζαν σε σπίτια.
Σε πολλά χωριά οι κτηνοτρόφοι και οι γεωργοί ραντίζουν με αγιασμό το χωράφια και τους στάβλους τους. Τελειώνει και η δεύτερη μέρα του εορταστικού τριημέρου…
Ανήμερα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου 7 Ιανουαρίου, οι χριστιανοί εκκλησιάζονται και στους ναούς ψάλλουν το απολυτίκιο του Αγίου: «Μνήμη δικαιου μετ” έγκωμίων σοι δε αρκέσει…».
Έτσι γιορτάζεται το τριήμερο των Φώτων στη Νάξο… στην Ελλάδα. Οι γιορτινές αυτές ημέρες είναι μοναδικές! Ας τις κρατήσουμε !
Έθιμα των Θεοφανίων ανά την Ελλάδα…
Πλύσιμο των Εικόνων
Μετά την ρίψη του σταυρού, ανήμερα των Φώτων, υπάρχει ένα έθιμο όπου οι Χριστιανοί παίρνουν τις εικόνες που έχουν στα σπίτια τους και τις πλένουν στα ποτάμια (στις λίμνες ή στη θάλασσα). Το όμορφο αυτό έθιμο ονομάζεται πλύσιμο των εικόνων.
Φώτα και περιστέρια
Σε μερικά μέρη της Ελλάδας, ανήμερα των Φώτων, αφήνουν τρία άσπρα περιστέρια ελεύθερα να πετάξουν μόλις ρίξουν το σταυρό, που συμβολίζουν την Αγία Τριάδα (τρία περιστέρια), και το Άγιο Πνεύμα που φανερώθηκε «εν είδη περιστεράς» όταν ο Ιησούς βαφτιζόταν στον Ιορδάνη Ποταμό.
Φώτα και σταυρός
Ανήμερα των Φώτων, μετά την λειτουργία των Μεγάλων Ωρών, γίνεται η Κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα, (ή λίμνη, ή ποτάμι). Ο ιερέας πετάει ένα σταυρό μέσα στο νερό, (συνήθως ο σταυρός είναι δεμένος πάνω σε σκοινί για να μη χαθεί), και πολλοί νέοι βουτούν για να πιάσουν τον σταυρό. Είναι εξαιρετική τιμή για όποιον βρει και πιάσει τον σταυρό.
Φώτα και φωτίτσα
Ένα έθιμο που επικρατεί μέχρι και σήμερα, είναι ότι ανήμερα των Φώτων σε κάθε σπίτι οι νοικοκυρές ζυμώνουν ψωμί το οποίο ονομάζεται φωτίτσα.
Ξεροτήγανα και Φώτα
Το γλύκισμα της ημέρας των Φώτων, που ετοιμάζουν οι νοικοκυρές είναι τα ξεροτήγανα (τύπος λουκουμάδων). Κατά το έθιμο, τα παιδιά όχι μόνο τρώνε αλλά ρίχνουν και στη στέγη του σπιτιού ξεροτήγανα για να τα βρει ο Καλικάντζαρος να φάει και να φύγει.
Φώτα και ουράνια
Υπάρχει μια δοξασία του λαού μας που αναφέρει ότι το βράδυ της παραμονής των Φώτων στις 12 τα μεσάνυκτα, ανοίγουν τα ουράνια και πραγματοποιούνται όλες οι ευχές των ανθρώπων.
Βράδυ παραμονής Φώτων και προσευχή
Το βράδυ της παραμονής των Φώτων στρώνεται το νηστίσιμο τραπέζι, όπως την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και την παραμονή των Χριστουγέννων. Στο τραπέζι κάθονται όλοι με τη σειρά από τον πιο μικρό της οικογένειας έως τον πιο μεγάλο. Ο πατέρας της οικογένειας έχει θυμίαμα πάνω σε ένα υνί και με αυτό θυμιατίζει το σπίτι για να φύγουν τα δαιμόνια. Ο μικρότερος της οικογένειας λέει την προσευχή και μετά όλοι κάθονται για το φαγητό στο τραπέζι.
Αγιασμός και στάχτη
Την παραμονή των Φώτων, αφού περάσει ο παπάς από το σπίτι και το αγιάσει, έρχεται η ώρα να μαζευτεί η στάχτη από την φωτιά που έκαιγε στο τζάκι το Δωδεκαήμερο, η φωτιά δηλαδή που ξεκίνησε με το Χριστόξυλο. Η στάχτη αυτή θα σκορπιστεί γύρω από το σπίτι, στους στάβλους, ακόμα και στα χωράφια, αφού πιστεύεται ότι διώχνει το κακό.
Παραμονή Φώτων και παπάς
Την Παραμονή των Φώτων, ο παπάς επισκέπτεται όλα τα σπίτια, με τον σταυρό και με αγιασμό μέσα στο σικλί, ένα χάλκινο συνήθως δοχείο, που κουβαλάει ο βοηθός του. Έπειτα αρχίζει να ραντίζει με το άγιασμα όλους τους χώρους του σπιτιού ή του καταστήματος, για να φύγουν τα δαιμόνια από το σπίτι.
Παραμονή των Φώτων και κάλαντα
Έπειτα τον εκκλησιασμό της παραμονής των Φώτων τα παιδιά θα ξεχυθούν στους δρόμους, πηγαίνοντας σε όλα τα σπίτια και τα καταστήματα, γνωστά και μη, για να ψάλλουν τα κάλαντα των Θεοφανείων.
Παραμονή των Φώτων και εκκλησιασμός
Το τριήμερο των φώτων ξεκινά με τον εκκλησιασμό των Χριστιανών το πρωί της παραμονής των Θεοφανίων. Στους ιερούς ναούς ψάλλετε η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και κατόπιν λαμβάνεται ο Μεγάλος Αγιασμός που την ημέρα αυτή τελείται μέσα στο ναό. Οι πιστοί αφού πάρουν τον αγιασμό και λάβουν το αντίδωρο θα γυρίσουν στα σπίτια τους.
• Από το περιοδικό my naxos
