Σήμερα, 5 Σεπτεμβρίου 2022, η Διαρκής Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής των Ελλήνων συνεδριάζει με θέμα ημερήσιας διάταξης την επεξεργασία και εξέταση του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού «Κύρωση της Συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, σχετικά με την επιστροφή στην Ελλάδα, ιδιωτικής συλλογής εκατόν εξήντα μίας (161) αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, ευρισκόμενης στη Νέα Υόρκη και την έκθεση αυτής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης».
Πρόκειται ουσιαστικά για μια σπουδαία συλλογή 161 αντικειμένων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, προϊόντα λαθρανασκαφών από την Ελλάδα που βρίσκονταν στην κατοχή ιδιώτη συλλέκτη με έδρα τις ΗΠΑ και παραχωρήθηκαν από τον ίδιο, στο πλαίσιο της φορολογικής νομοθεσίας περί δωρεών στις ΗΠΑ, σε Ίδρυμα με έδρα το Ντελαγουέρ.
Το εν λόγω σχέδιο νόμου αποτελεί μια πρωτοφανή, για την μεταπολίτευση, μεθόδευση την οποία η κυβέρνηση επιδιώκει να εισάγει προς ψήφιση στην Ελληνική Βουλή προκειμένου να κυρωθεί μια συμφωνία η οποία, ούτε λίγο ούτε πολύ, προβλέπει ότι το Ελληνικό Δημόσιο, παραιτείται από κάθε ένδικη διεκδίκηση, σημερινή ή μελλοντική, για τον επαναπατρισμό παρανόμως εξαχθέντων αρχαιοτήτων και προϊόντων λαθρανασκαφών και αρχαιοκαπηλίας αναγνωρίζοντας ως κάτοχο τους ένα Ίδρυμα με έδρα τις ΗΠΑ.
Με βάση το περιεχόμενο του σχεδίου νόμου, εφόσον αυτό ψηφισθεί από την Βουλή των Ελλήνων, η χώρα μας αποδέχεται και συμφωνεί τα συγκεκριμένα ευρήματα, στην πλειοψηφία τους κυκλαδικά ειδώλια ιδιαίτερης πολιτιστικής και πολιτισμικής αξίας, να εκτίθενται στο ιδιωτικό Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης για 50 χρόνια, ενώ ορισμένα από αυτά θα έρχονται κατά διαστήματα στην Ελλάδα και θα εκτίθενται στο, επίσης ιδιωτικό, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή στην Ελλάδα.
Τα νησιά των Κυκλάδων στο βάθος των αιώνων, από το 3200 π.χ. όπου εμφανίστηκε ένας από τους παλαιότερους πολιτισμούς στην Ευρώπη, ο πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός, έχουν δώσει μοναδικά και ιδιαίτερα δείγματα πολιτισμικής εξέλιξης. Η εποχή αυτή καλύπτει περίπου δύο χιλιετίες, δηλαδή το διάστημα από το 3200 έως το 1100 π. Χ., και διακρίνεται σε Πρωτοκυκλαδική, Μέση και Υστεροκυκλαδική παρότι ο Κυκλαδικός πολιτισμός ήκμασε περισσότερο την περίοδο της πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3000-2000).Σε όλα σχεδόν τα νησιά των Κυκλάδων η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως οικισμούς και αρχαιολογικά ευρήματα των οποίων η παρατήρηση, η επιστημονική τεκμηρίωση και η αξιολόγηση μαρτυρά και εξηγεί την ύπαρξη και εξέλιξη του αδιαμφισβήτητα, πολύ σημαντικού, πολιτισμού μας.
Πολλά από τα αρχαιολογικά ευρήματα και τις αρχαιότητες, ανακαλύφθηκαν στο πλαίσιο συντεταγμένων ανασκαφών από την ελληνική πολιτεία και αναγνωρισμένα επιστημονικά ιδρύματα και αποδόθηκαν στο Ελληνικό Δημόσιο για την έκθεσή τους σε Μουσεία και δημόσιες συλλογές ενώ άλλα, δυστυχώς, αποτέλεσαν προϊόντα παράνομων ανασκαφών, αρχαιοκαπηλίας και εξαγωγών από το ελληνικό έδαφος και σήμερα ευρίσκονται, κατά βάση, σε ιδιωτικές συλλογές ή σε οίκους δημοπρασίας στο εξωτερικό.
Ο αρχαιολογικός νόμος για την διεκδίκηση και τον επαναπατρισμό των παρανόμως εξαχθέντων και κλεμμένων αρχαιοτήτων που βρίσκονται εκτός Ελλάδας ή/και εκτίθενται σε ιδιωτικές συλλογές, οίκους δημοπρασιών ψηφίστηκε το 2008. Η ψήφιση του νόμου αυτού είχε ως στόχο αλλά και ως αποτέλεσμα, σε αρκετές περιπτώσεις, την επιστροφή και τον επαναπατρισμό στη χώρα μας πολλών και σημαντικών αρχαιοτήτων και ευρημάτων τα οποία, για διαφόρους λόγους, είχαν αποσπαστεί χωρίς νομιμοποίηση.
Η ψήφιση λοιπόν του σχεδίου νόμου που εισάγει, χωρίς καμία πειστική τεκμηρίωση και αιτιολόγηση, αλλά με τόση σπουδή το Υπουργείο Πολιτισμού, αναίτια, ανεξήγητα και κατά πολλούς υστερόβουλα, αποτελεί μια ενέργεια, νομικά και ηθικά απαράδεκτη, αφήνοντας έκθετη την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου. Ουσιαστικά, η συγκεκριμένη μεθόδευση όχι μόνο είναι νομικά και ηθικά κατακριτέα αλλά είναι και συνταγματικά έωλη ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και μια απόπειρα νομιμοποίησης της παράνομης κατοχής αυτών των 161 ευρημάτων αλλά και όλων των αρχαιοτήτων οι οποίες βρίσκονται σήμερα, με τον άλφα ή βήτα τρόπο, στην κατοχή ιδιωτών.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ένας από τους πλέον έγκυρους και καταξιωμένους επιστημονικά συλλόγους, με επίσημη ανακοίνωσή του για τη συγκεκριμένη εξέλιξη αναφέρει ότι «… η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, εδώ και πολύ καιρό έχει αποφασίσει να απόσχει από τη νομικά και ηθικά επιβεβλημένη οδό του επαναπατρισμού και τη διεκδίκηση της επιστροφής πολιτιστικών αγαθών στην χώρα μας με βάση τις διεθνείς συμβάσεις, ενώ παράλληλα αλλάζει την μουσειακή πολιτική του ΥΠ.ΠΟ.Α. μονομερώς και χωρίς καμία συζήτηση με τις αρμόδιες Υπηρεσίες και την επιστημονική κοινότητα. Με τον ίδιο τρόπο που, όπως είχαμε επισημάνει και στην από 10/1/2022 ανακοίνωσή μας, «η ελληνική κυβέρνηση για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1980 φαίνεται να εγκαταλείπει οριστικά το αίτημα της επανένωσης των αρχιτεκτονικών γλυπτών που αποσπάστηκαν βίαια από τον Παρθενώνα, και εισάγει πλέον (έστω και μετωνυμικά) το αίτημα για “δανεισμό και ανταλλαγή” των γλυπτών με το Βρετανικό Μουσείο».
Τη στιγμή που όροι όπως «απο-αποικιοποίηση» και «ηθική των Μουσείων» βρίσκονται στο επίκεντρο της μουσειολογικής συζήτησης διεθνώς, και υπάρχει διαρκής πίεση προς τα Μουσεία να «απαλλαγούν» από το άχθος ευρημάτων που είναι προϊόντα αρχαιοκαπηλίας λαθρανασκαφών και παράνομης εξαγωγής, αυτήν ακριβώς τη στιγμή επιλέγει το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού για να προβεί σε ενέργειες που νομιμοποιούν την αρχαιοκαπηλία και παρουσιάζουν ως «επαναπατρισμό» την διά της πλαγίας οδού εξαγωγή αρχαιοτήτων των οποίων η κυριότητα ανήκει εξ ολοκλήρου στον ελληνικό λαό με βάση το Σύνταγμα και τους νόμους του Ελληνικού Κράτους!».
Οι Κυκλαδίτες καλούμαστε όλοι μαζί, η Αυτοδιοίκηση, οι τοπικοί βουλευτές, οι φορείς και οι συλλογικότητες, τα κόμματα και οι μεμονωμένοι πολίτες, να διεκδικήσουμε σθεναρά την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς διεκδικώντας και απαιτώντας την απόσυρση του συγκεκριμένου νομοσχεδίου και την άμεση επιστροφή των αμύθητων θησαυρών μας που παράνομα έχουν φύγει στο εξωτερικό. Τα μοναδικά αυτά ευρήματα και αριστουργήματα του κυκλαδικού πολιτισμού αποτελούν την προίκα και την παρακαταθήκη μας για το παρόν και το μέλλον μας. Την προίκα που μας κληροδότησαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, ταυτοποιητική της ύπαρξης και της εξέλιξής μας, και την οποία οφείλουμε να διαφυλάξουμε και να παραδώσουμε στις επερχόμενες γενεές.
Ιδιαίτερα, περιμένω από τους δημάρχους των Κυκλάδων, τόσο οι ίδιοι όσο και τα δημοτικά συμβούλια αλλά και η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Νοτίου Αιγαίου, που συλλογικά τους εκπροσωπεί, να δώσουν άμεσα και μαζικά βροντερό παρών στην εναντίωση αυτών των απαράδεκτων και επιεικώς περίεργων μεθοδεύσεων. Να ζητήσουν και να απαιτήσουν από την κυβέρνηση να προχωρήσει εδώ και τώρα στη διεκδίκησή της συγκεκριμένης συλλογής νομικά, όπως προβλέπεται από τον αρχαιολογικό νόμο.
Το οφείλουμε όλοι στο παρελθόν μας, στο παρόν μας αλλά και σε όσα είμαστε υποχρεωμένοι να κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές.
*Ο Γιώργος Μαραγκός είναι Σύμβουλος Ανάπτυξης & Διοίκησης Έργων και τ. Δήμαρχος Σύρου – Ερμούπολης
