Του Νίκου Λεβογιάννη
Σύμφωνα με όσες καταγραφές του εθίμου του κλήδονα έχουμε δημοσιευμένες απο την Κωμιακή (Στυλιανός Γ. Κορρές, Γιάννης Στυλ. Χατζόπουλος, Νίκος Ιω. Λεβογιάννης, Μανώλης Δ. Κορρές), σε καμία δεν περιγράφεται το ομοίωμα του κλήδονα με γεννητικά όργανα προβεβλημένα μάλιστα με τρόπο προκλητικό.
Ο κλήδονας, σύμφωνα με τις καταγραμμένες παραδόσεις, είναι ομοίωμα άντρα ή γυναίκας, που συμβολίζει μάντη, μάγισσα ή μάγο, που προλέγει το μέλλον και κυρίως την τύχη των κοριτσιών και των αγοριών (μαντεύει τον μέλλοντα γαμπρό ή την μέλλουσα νύφη). Η ίδια η λέξη «κλήδονας» είναι αρχαιοελληνικής προέλευσης και σημαίνει: οιωνός, σημάδι για το μέλλον.
Κλήδονας ο, αρχαία ελληνική λέξη, κληδών – ώνος η = οιωνός, μαντικό σημάδι, προμήνυμα. Γενικά εξηγείται ως μαντική φράση, ως μαντικός λόγος, ως φωνή με μήνυμα.
Το λαϊκό έθιμο του κλήδονα είναι ένα μαντικό παιχνίδι, που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και τελείται στις 23 Ιουνίου (παραμονή της εορτής του γενέσιου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και κοντά στο θερινό ηλιοστάσιο). Σύμφωνα με αυτό την ημέρα τ’ Άη Γιαννιού αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Το ομοίωμα του μάντη Κλήδονα, με ανδρική ή γυναικεία μορφή, συνήθως αποτελείται από ένα τσουβάλι γεμάτο άχυρα, διαμορφωμένο σε ανθρώπινο σώμα και ντυμένο με ρούχα ανδρικά ή γυναικεία. Το τοποθετούν στον χώρο της τελετής με το ανεμίλητο νερό που είναι και το κυρίαρχο στοιχείο του εθίμου. Τελείται συνήθως στην αυλή ή την σάλα σπιτιού, στην πλάτσα ή σε δώμα, όπου συγκεντρώνονται οι νέοι και οι νέες το απόγευμα της γιορτής του Άι Γιάννη και αφού την παραμονή το βράδυ έκαψαν τους Μάηδες. Σε κάποια χωριά της Νάξου ο κλήδονας λέγεται «Άι Γιάννης ο κλήδονας».
Δίπλα από το ομοίωμα του κλήδονα-μάντη, υπάρχει ένα πήλινο δοχείο (λαΐνι ή μικρό πιθάρι) γεμάτο με το ανεμίλητο (αμίλητο) νερό, που έχει κι αυτό από το προηγούμενο βράδυ μεταφερθεί από νεαρά κορίτσια, αμίλητα όμως, από την πηγή και έχει εκτεθεί όλη τη νύχτα στο φεγγάρι.
Μέσα στο πήλινο δοχείο έχουν ρίξει επίσης διάφορα φρούτα της εποχής και οπωροκηπευτικά (αγγούρια κ.λπ.).
Στη διάρκεια της τελετής η σπιτονοικοκυρά βγάζει από το δοχείο ένα-ένα τα φρούτα, αφού προηγουμένως ονοματιστεί με κοτσάκι η νέα ή ο νέος για το οποίο προορίζεται κάθε φορά το φρούτο που θα βγει.
Στη διαδικασία αυτή ακούγονται διάφορα σατιρικά, σκωπτικά, καμιά φορά και αθυρόστομα, κοτσάκια, που προκαλούν γέλια. Όταν τελειώσει αυτή η διαδικασία πρόβλεψης του μέλλοντος γαμπρού ή της μέλουσας νύφης, που για άλλους νέους είναι ευχάριστη, για άλλους δυσάρεστη, παίρνουν το ομοίωμα του κλήδονα και το καίνε ή το ρίχνουν στην στέρνα του Γκισιμέ, της πηγής που βρίσκεται στο κάτω μέρος του χωριού.
Η μετατροπή του ομοιώματος του Κλήδονα σε «μόσκαρο» αποκριάτικο, με τον τεράστιο φαλλό, δεν έχει σχέση με το έθιμο της μαντείας του Άη Γιάννη-Κλήδονα σε κανένα μέρος της Νάξου, ούτε της Ελλάδας.
Η φωτογραφία του φετινού υποτιθέμενου κλήδονα στην Κωμιακή, που δημοσιεύτηκε στα κοινωνικά δίκτυα, με ομοίωμα γυναικείο και αντρικά γεννητικά όργανα, δεν έχει καμία σχέση με τα έθιμα του Κλήδονα, αλλά ούτε και με τα πανάρχαια αποκριάτικα έθιμα, που επιβιώνουν στην Κωμιακή.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι έτσι γίνεται στην Κωμιακή η αναπαράσταση του εθίμου τα τελευταία 15-20 χρόνια.
Αν όντως έτσι γίνεται, αυτό δεν σημαίνει ότι πρόκειται για το πανάρχαιο έθιμο του Κλήδονα, αλλά για ένα θεατρικό δρώμενο κακής μάλιστα ποιότητας, που κάποιοι σκαρφίστηκαν. Αυτό δεν έχει σχέση με τα έθιμα και τις παραδόσεις της Κωμιακής.
Σημειώνω ακόμη ότι τα γαμοτράγουδα (έντονα σεξιστικά ως χυδαία), που ακούστηκαν την Καθαρή Δευτέρα στην Κωμιακή, δεν είναι κωμιακίτικα, ούτε καν ναξιώτικα και δεν έχουν σχέση με τα τοπικά αποκριάτικα έθιμα.
Αν θέλουμε να κρατήσουμε ζωντανές τις παραδόσεις και να προβάλουμε σωστά τον λαϊκό μας πολιτισμό, οφείλουμε να τις σεβόμαστε πάνω από όλα. Όταν μάλιστα η Κωμιακή έχει την τύχη να είναι καταγραμμένο και δημοσιευμένο το σύνολο σχεδόν του πλούτου του λαϊκού της πολιτισμού σε τρεις ογκώδεις συλλογικούς τόμους, στις χιλιάδες σελίδες της εφημερίδας «Κορωνίς-Κορωνίδα», από τις μακροβιότερες της Νάξου και σε ένα μικρό έντυπο με τίτλο «Επιστροφή στις ρίζες», δεν δικαιολογούνται τέτοιες παραποιήσεις και αλλοιώσεις.
***
ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ: ΚΩΜΙΑΚΗ τόμος Α΄, σ. 157-167, όπου τέσσερις Κωμιακίτες, τρεις φιλόλογοι και ένας λόγιος, καταγράφουν το έθιμο του κλήδονα σε διαφορετική μάλιστα εποχή καθένας:
1) Στυλιανός Γ. Κορρές, καθηγητής Πανεπιστημίου (ΕΚΠΑ) και Πρύτανης, καταγραφή του εθίμου του κλήδονα το 1930, από ηλικιωμένη γυναίκα που έζησε το β΄ μισό του 19ου και το α’ μισό του 20ου αιώνα.
2) Γιάννης Στυλ. Χατζόπουλος (του Φραγκουλοστελιανού) λόγιος, η καταγραφή του αναφέρεται στην παρουσίαση του εθίμου το α΄μισό του 20ου αιώνα.
3) Νίκος Ι. Λεβογιάννης, φιλόλογος, η καταγραφή μου είναι από αφηγήσεις της γιαγιά μου Μαρίας Ν. Κορρέ, όπως γνώρισε το έθιμο το α΄ μισό του 20ου αιώνα.
4) Μανώλης Δ. Κορρές, φιλόλογος, η καταγραφή του εθίμου είναι από αφηγήσεις επίσης της γιαγιάς του όπως το έζησε το α΄ μισό του 20ου αιώνα.
Ακολουθήστε το naxostimes.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
