Στις 23 Μαρτίου 1971 ο Ιάκωβος Καμπανέλλης συνυπογράφει μια διακήρυξη «επί τη επετείω της 25ης Μαρτίου».
Η επέτειος, και μάλιστα ο εορτασμός των 150 χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία, υπήρξε η αφορμή ώστε να προσλάβει η διακήρυξη τη μορφή ενός μανιφέστου για την ελευθερία και τη δημοκρατία.
Το κύριο μέρος του κειμένου της διακήρυξης με τα ονόματα των υπογραψάντων αντλώ από τις εφημερίδες Το Βήμα (23/3/1971, σ. 4) και Τα Νέα (23/4/1971, σ. 2).
Από αυτό το παρεμβατικό, γενναίο και τολμηρό για την εποχή κείμενο αρύομαι μερικά βασικά σημεία, μνημονεύοντας έτσι και τη σταθερή πολιτική, δημοκρατική στάση του Καμπανέλλη, που εκδηλώθηκε πολλαπλώς και εκείνην την περίοδο του ζόφου. Η συνυπογραφή σημαίνει αποδοχή και πιθανόν συνδιαμόρφωση μιας προκήρυξης, πολιτική και ιδεολογική εναντίωση σε ένα αυταρχικό καθεστώς, εξαγγελία θέσεων που παραπέμπουν στις ιδρυτικές πηγές του νεοελληνικού έθνους-κράτους.
Με αφορμή τον ένα αιώνα από τη γέννησή του στη Γρόττα της Χώρας της Νάξου, είναι ευκαιρία να αναδείξουμε την πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική παρέμβασή του στο δημόσιο βίο.
Με την άνωθεν-από το Υπουργείο Πολιτισμού- πρωτοβουλία και ονοματοδοσία του 2022 ως «λογοτεχνικού έτους Καμπανέλλη», κινδυνεύει να εγκλειστεί ο αντισυστημικός αυτός και πολύτροπος συγγραφέας σε μια ασφυκτική εξουσιαστική πλαισίωση, που αναδεικνύει τα ήδη προβεβλημένα στοιχεία του έργου του-καθόλα αξιόλογα και πανανθρώπινα-, και παράλληλα να εξατμίζεται και να στεγνώνει το πολιτικό στοιχείο που εκπηγάζει όχι μόνο από το ευρύτερα λογοτεχνικό και θεατρικό έργο του, αλλά και από τις πολιτικές δημόσιες παρεμβάσεις του και τα διάσπαρτα, αμιγώς και βαθύτατα πολιτικά και κοινωνικά, κείμενά του.
Από τη διακήρυξη που επικαλούμαι, ερανίζομαι τα εξής αποσπάσματα:
«Η συμπλήρωση 150 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, επιβάλλει να υπενθυμίσουμε τον αληθινό της χαρακτήρα και το ιδεολογικό της περιεχόμενο: υπήρξε εξέγερση λαού κατά της τυραννίας· ότι στόχους είχε, ταυτόχρονα και αδιαίρετα, την εθνική ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία· ότι ξαναζωντάνεψε την πανάρχαια δημοκρατική παράδοση των Ελλήνων.
Αποτελεί θεμελιώδη υποθήκη του 21, εκφρασμένη στα Συνταγματικά κείμενα του αγωνιζόμενου Ελληνισμού, ότι ένα έθνος τότε μόνο είναι αληθινά ελεύθερο, όταν είναι ελεύθεροι όλοι οι πολίτες του. Στη διαδρομή των 150 χρόνων, τα λαμπρότερα εθνικά επιτεύγματα πραγματοποιήθηκαν σχεδόν όλα με την αδέσμευτη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και πάντα συνδέονταν με την προσήλωση στο δημοκρατικό ιδανικό. Με κοινοβουλευτική Δημοκρατία απελευθερώθηκε το μεγαλύτερο μέρος των αλύτρωτων εδαφών μας. Με κοινοβουλευτική Δημοκρατία έγιναν όλες οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις, όπως η αγροτική και εκπαιδευτική και προόδευσε ο τόπος προς όλες τις κατευθύνσεις. Η λειτουργία της Δημοκρατίας ανέδειξε τις εξέχουσες φυσιογνωμίες που πέρασαν αβίαστα και για πάντα στη νεώτερη Ιστορία μας.
Σημερινό μας χρέος είναι να διατυπώσουμε τις βασικές αρχές, που εξασφαλίζουν την συντήρηση της εθνικής φυσιογνωμίας του Ελληνισμού, τον οδηγούν σ’ αληθινά αποδοτικές εξορμήσεις και υπηρετούν τα μόνιμα συμφέροντα του Λαού.
Οι αρχές αυτές έχουν τις ρίζες τους στα ιδανικά της Επαναστάσεως και είναι οι ακόλουθες:
1. Θεμελίωση της λαϊκής κυριαρχίας με την ισότιμη και υπεύθυνη συμμετοχή όλων των πολιτών στη δημόσια ζωή. Τούτο ισχύει τόσο για τα κεντρικά όσο και τα περιφερειακά όργανα της Διοικήσεως, γιατί η αυτοδιοίκηση αποτελεί ουσιώδη δημοκρατικό θεσμό.
Στη Δημοκρατία καμία ομάδα δεν δικαιούται να μονοπωλή τον πατριωτισμό, ούτε να ισχυρίζεται ότι ταυτίζεται με το Έθνος ή ότι ερμηνεύει αυθεντικά τη βούλησή του. Δεν υπάρχει βούληση του Έθνους ξεχωριστή από τη βούληση του λαού, που εκφράζεται με την αρχή της πλειοψηφίας και μ’ ελεύθερα εκλεγμένους αντιπροσώπους.
2. Κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως ορίζονται στην Ευρωπαϊκή σύμβαση του 1950. Η τήρησή τους εξασφαλίζει ελευθερία και ισονομία, απαλλάσσει τους πολίτες από φόβο και απειλή, ενισχύει την ανάπτυξη των δημιουργικών δυνάμεων του Λαού σε ήρεμες εποχές και την αγωνιστική του διάθεση σε ώρες κρίσιμες.
Η αναστολή των λειτουργιών της λαϊκής κυριαρχίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανακόπτει τη γόνιμη συνέχιση της εθνικής ζωής, δημιουργεί προϋποθέσεις άλλων ανωμαλιών, στερεί τη χώρα από τη φυσιολογική ανανέωση των πολιτικών της δυνάμεων και την οδηγεί σε πνευματικό και πολιτικό μαρασμό…
3. Παιδεία αληθινά καθολική, ζωντανή και συγχρονισμένη, με μιαν από τις βασικές επιδιώξεις τη διαμόρφωση υπεύθυνων και ελεύθερων πολιτών…
4. Ουσιαστική σύνδεση της Ελλάδος με την Ευρώπη και σχηματισμό από τον ίδιο το Λαό μας μιάς βαθύτερης και μόνιμης ευρωπαϊκής συνειδήσεως…».
Η διακήρυξη αυτή, που φέρει και την υπογραφή του Ιάκωβου Καμπανέλλη, ήταν μια εύγλωττη παρέμβαση στη δικτατορική Ελλάδα του 1971, αξιοποιούσε δημοκρατικά το επετειακό γεγονός, που η χούντα προσπάθησε να φέρει στα μέτρα της ιδεολογίας και των επιδιώξεών της-αποκορύφωμα η κιτς γιορτή που είχε διοργανωθεί στο Παναθηναϊκό Στάδιο- και κήρυττε ευθέως ή με υπαινιγμούς, αλλά με ευδιάκριτο σημειολογικό και συμβολικό στίγμα, τις αρχές της ελευθερίας και της δημοκρατίας, την αντίσταση στον αυταρχισμό της δικτατορικής εξουσίας. Ήταν ένα μάθημα και μια παρέμβαση ιστορίας και ευθύνης.
Το παρών του Καμπανέλλη τότε, σε δίσεκτους καιρούς, συνάδει και συμπλέκεται με τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση που γιορτάσαμε πέρυσι και το δικό του εορταστικό έτος που διατρέχουμε εφέτος. Συνάδει με τη συνεπή δημοκρατική του πορεία και την πολύπλευρη πολιτιστική προσφορά του. Συνάδει με το ήθος της γραφής και της ζωής του. Είναι μια διαρκής επικαιρότητα, που δυστυχώς δεν αναδεικνύεται, όπως πρέπει.
Επιχώριος
Υγ: Η φαιδρή εγκύκλιος του 1971 του «Γραφείου εορτασμού 150ετηρίδος» του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων εσωκλείει όλη την ιδεολογία της δικτατορίας και δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην απείθαρχη διακήρυξη ελευθερίας και δημοκρατίας που συνυπέγραψε ο Καμπανέλλης.
