Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Δήλου: Ετσι ήταν ο παράδεισος το 700 π.Χ.

Δήλος, 1063 μ.Χ. και ένας Άραβας με το προσωνύμιο Αλ Μαντάλι, δηλαδή ο Μυτιληνιός, καταφθάνει στον ερειπιώνα του νησιού και αφήνει το όνομά του με μια καλλιγραφική επιγραφή πάνω σε ένα μάρμαρο του αρχαίου τεμένους. Σε μια εποχή που δεν φανταζόμαστε ότι το νησί μπορούσε καν να προσελκύει το ενδιαφέρον, ένας μακρινός επισκέπτης νιώθει την ανάγκη να κάνει φανερή την παρουσία του στον ιερό χώρο. Πρόκειται για ένα πρόσφατο εύρημα που ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια των εργασιών στη Δήλο, αποδεικνύοντας όχι μόνο ότι το νησί δεν έσβησε με το τέλος της αρχαιότητας, αλλά ότι εξακολουθεί να φέρνει στο φως θησαυρούς και να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά κέντρα της Ελλάδας και του κόσμου.

Την περασμένη βδομάδα, μάλιστα, έκανε εγκαίνια το ανακαινισμένο Μουσείο της Δήλου, που είχε μείνει κλειστό για τις απαραίτητες εργασίες, μαζί τη σχετική έκθεση από την ιστορία των ανασκαφών με τον τίτλο «Δήλος – Ρήνεια – Μύκονος: Εικόνες από τα 150 χρόνια αρχαιολογικών ερευνών», που διοργάνωσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων σε συνεργασία με τον Δήμο Μυκόνου και τη Γαλλική Σχολή Αθηνών, παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου.

Σε αυτό το μοναδικό εύρημα της επιγραφής σε ένα μάρμαρο του αρχαίου τεμένους αναφέρθηκε στην ομιλία του ο εξαιρετικά δραστήριος, επικεφαλής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρης Αθανασούλης, κατά την ομιλία του στα πρόσφατα εγκαίνια, τονίζοντας τον σημαντικό ρόλο του νησιού στο πέρας των αιώνων, το οποίο, όπως σημείωσε, «εξακολούθησε να είναι ένα στρατηγικό αγκυροβόλιο στην καρδιά του ελληνικού αρχιπελάγους καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα». Βυζαντινοί και Αραβες, ακόμα και Ιωαννίτες Ιππότες καταφθάνουν στη Δήλο και περιηγούνται ανάμεσα στα αρχαία κτίρια που εξακολουθούν να στέκουν όρθια, παρά τις λεηλασίες.

Το νησί του φωτός, της Λητούς και του Απόλλωνα δεν έπαψε να είναι σημείο αναφοράς σε διαφορετικές στιγμές της Ιστορίας, αποτελώντας ουσιαστικά την πηγή έμπνευσης για ανεξάντλητες αφηγήσεις: απόδειξη ο μύθος που θέλει αυτό το μικρό νησάκι, γύρω από το οποίο χόρευαν οι Κυκλάδες, να είναι η γενέτειρα των δύο θεών, που δεν το επέλεξαν τυχαία ως τον ιερό τους χώρο, αφού υπηρετούσε απόλυτα τον γεωδαιτικό νόμο που έθετε ως κριτήριο για τους ιερούς χώρους ο Αριστοτέλης.

Ούτε είναι τυχαία ένα από τα πρώτα μέρη που προσέλκυσε το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων από διαφορετικά μέρη του κόσμου και σε διαφορετικές στιγμές στην Ιστορία. Καθώς φαίνεται, το νησί εξακολούθησε να είναι σημείο αναφοράς και τον Μεσαίωνα αφού κατάφερε, εκτός των άλλων, να γίνει το θέμα των πρώτων χαρτογραφήσεων. Σε αυτές βασίστηκαν, άλλωστε, οι πρώτοι αρχαιολόγοι που θέλησαν να εξερευνήσουν το νησί, από τον 18ο αιώνα και ύστερα, οπότε έφτασε στη Δήλο ο περίφημος απεσταλμένος της Αικατερίνης της Μεγάλης για να ξεκινήσει ανασκαφές, με πολλά από τα ευρήματά του να στολίζουν ακόμα τις προθήκες του Ερμιτάζ.

Οι πρώτες ανασκαφές

Όπως όλα δείχνουν, το νησί με τη σπουδαιότερη ιστορία στην αρχαιότητα, ένας τόπος ιερός που δεν τολμούσαν να αγγίξουν οι βάρβαροι και όπου φυλάσσονταν τα χρήματα και τα μυστικά των αρχαίων Αθηναίων τον αιώνα της ακμής τους, πρωταγωνιστούσε σε διάφορες ιστορίες των ιπποτών αλλά και των περιηγητών που δεν έπαψαν ποτέ να το επισκέπτονται, για διαφορετικούς λόγους. Στα τέλη του 19ου αιώνα ιδρύεται η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δήλου – Μυκόνου και ξεκινάει η συνεργασία της με τη Γαλλική Σχολή, που αρχίζει να ανασκάπτει στο νησί. Φωτογραφίες με τους εργάτες να καμαρώνουν δίπλα στους Λέοντες, πανοραμικές απόψεις των εργασιών και εικόνες από την εξαίσια και σημείο αναφοράς για το νησί οικία του Διονύσου ή του θεάτρου.

Επίσης ευρήματα που ακόμα αποτελούν αντικείμενα θαυμασμού, όπως τα γυμνά αγάλματα του Απόλλωνα, δεσπόζουν στην ειδική έκθεση που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο της Μυκόνου με τον τίτλο «Δήλος – Ρήνεια – Μύκονος: Εικόνες από τα 150 χρόνια αρχαιολογικών ερευνών». «Οι σπάνιες φωτογραφίες που διασώζονται στο αρχείο της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αποτελούν μοναδικά τεκμήρια της προσπάθειας να έρθει στο φως αυτός ο χαρίεις πολιτισμός, συχνά κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, σε έναν ακατοίκητο τόπο, φρυγμένο από τον ήλιο και το αλάτι. Μια μεγάλη αρχαιολογική περιπέτεια ξετυλίχθηκε επί δεκαετίες στο ιερό νησί, μια μικρή ανασκαφική εποποιία, που ένωσε επιφανείς αρχαιολόγους και απλούς χωρικούς, εργάτες από τη Μύκονο και τα γειτονικά νησιά, πρόθυμους να μοχθήσουν για να φέρουν στο φως το θαύμα», είπε χαρακτηριστικά στην ομιλία της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου.

Αυτό το ιερό μέρος της διαρκούς ειρήνης, του καθαρμού και του πλούτου μετατράπηκε αυτόματα σε κέντρο αναφοράς για όλους τους Ιωνες και τους κυρίαρχους του κόσμου της Αρχαίας Εποχής όπως τους Αθηναίους, οι οποίοι φυσικά αποφάσισαν να φυλάξουν εδώ κατά τα χρόνια της ηγεμονίας τους το ταμείο της περίφημης Δηλιακής/Αθηναϊκής Συμμαχίας. Και όχι τυχαία, αφού το νησί ήταν το μόνο που σέβονταν ακόμα και οι Πέρσες, καθώς αποφάσισαν να εξαιρέσουν μόνο τη Δήλο από την ισοπεδωτική λεηλασία των νησιών των Κυκλάδων κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων.

Ακόμα και οι Μακεδόνες λάτρεψαν τη Δήλο κατά τη διάρκεια της μετέπειτα κυριαρχίας τους και τη μετέτρεψαν σε κέντρο του εμπορίου και των τεχνών. Για να μιλήσουμε φυσικά για τους πλούσιους Ρωμαίους που την ανακήρυξαν ελεύθερο λιμάνι και έτσι το νησί γέμισε από εμπόρους, πλοιοκτήτες και έγινε φορέας μεγάλου πλούτου – ήταν τότε που υπολογίζονταν ότι στο νησί κατοικούσαν 30.000 άνθρωποι, πολύ μεγάλος αριθμός, δεδομένης της έκτασης του νησιού.

Η νέα αίθουσα των Λεόντων

Ενας τέτοιος πλούσιος έμπορος από την Καμπανία με το όνομα Γάιος Οφέλιος Φέρος κατέφθασε στη Δήλο επιχορηγώντας την κατασκευή της περίφημης δυτικής στοάς της Αγοράς των Ιταλών. Για να μην ξεχαστεί φρόντισε να χτιστεί σε μια κόχη το άγαλμά του, αρκετά πιο εξωραϊσμένου από ό,τι ήταν ο ίδιος στην πραγματικότητα, αφού η εικόνα του παραπέμπει στην εικόνα εύρωστου αθλητή και έχει φιλοτεχνηθεί κατά τα πρότυπα του Πραξιτέλη. Οσοι είχαν επισκεφθεί το μουσείο στο παρελθόν τον είχαν δει να προσπαθεί να σταθεί όρθιος, με τα πρόχειρα στηρίγματα που είχαν στηθεί γύρω του, τραβώντας πάντα την προσοχή με την εντυπωσιακή του χάρη. Τα μέλη του εμπόρου είχαν βρεθεί διάσπαρτα το 1880 και κατάφεραν τελικά να συναρμολογηθούν έναν αιώνα σχεδόν αργότερα και να τοποθετηθούν στο μουσείο μόλις το 1949. Σήμερα, με τη βοήθεια των νέων επιστημονικών τεχνικών, το περίφημο άγαλμα του Γαΐου στέκει επιτέλους όρθιο και έχει πάρει τη θέση που του αρμόζει, αποτελώντας έναν από τους πόλους έλξης του μουσείου.

Αλλά δεν είναι μόνο το άγαλμα του Γαΐου που κατάφερε να ανακτήσει την εμβληματική του θέση: διαθέτοντας ένα ποσό της τάξης των 4,3 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ (χρήματα που δεν αφορούν μόνο τη Δήλο αλλά και τη γειτονική νήσο της Ρήνειας και τη Μύκονο), η Δήλος αναμένεται να καταστεί ένας αρχαιολογικός τόπος, που, εκτός από το μουσείο, τις ανασκαφές που προχωρούν και τα έργα, θα διαθέτει κατάλληλες υποδομές που θα βοηθούν να παραμείνει παραπάνω ώρες ο επισκέπτης στον χώρο, όπως το αναψυκτήριο που θα λειτουργήσει το 2025.

Στο μουσείο εκτός από τα υπέροχα αγάλματα του Απόλλωνα, στον τύπο του Πραξιτέλη, από ωραίες κόρες και εντυπωσιακά ψηφιδωτά από τις πλούσιες οικίες, μπορεί φυσικά να δει κανείς τους περίφημους Λέοντες και μάλιστα στην πλήρως ανακαινισμένη αίθουσα. Εκεί είναι που πλέον ακούγεται ένα ηχοτοπίο που αποπειράται να αναπαραστήσει μια εορταστική μέρα της αρχαιότητας στο μεγάλο ιερό της περιοχής των Λεόντων. Μπορούμε, έτσι, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, να μεταφερθούμε νοερά στο ίδιο μέρος και να αντικρίσουμε όσα έβλεπε ο αρχαίος κάτοικος του νησιού στην Ιερά Λίμνη, με τα αγάλματα των Λεόντων να στέκονται περήφανα ακριβώς απέναντι, με τα παγόνια και τους γλάρους να μετατρέπουν το τοπίο σε μικρό παράδεισο, αλλά και με τους ήχους των πουλιών και το τερέτισμα των τζιτζικιών το μεσημέρι, τα οποία δοξάζουν με τον τρόπο τους και αυτά τον θεό του ήλιου, να μεταμορφώνουν πολλαπλά τον χώρο.

Δυστυχώς, όμως, η λίμνη που στόλιζε αυτόν τον μικρό παράδεισο έπαψε να υπάρχει ύστερα από την επιδημία ελονοσίας που χτύπησε πολλούς αρχαιολόγους της Γαλλικής Σχολής το 1920. Οσο για το Μουσείο της Δήλου, άρχισε να οικοδομείται το 1904-1906 και 1909-1911, ενώ τη σημερινή μορφή του την απέκτησε χάρη σε μεταγενέστερες επεμβάσεις και επεκτάσεις τις δεκαετίες του ’30 και του ’70, με τελευταία τη σημερινή, που στόχο έχει να αναδείξει τη σύγχρονη, μοντέρνα όψη του. Παρότι, όπως τονίζουν και οι υπεύθυνοι, η ανακαίνιση δεν φαίνεται με το πρώτο μάτι, ακριβώς επειδή οι εργασίες έχουν να κάνουν με τα νέα κουφώματα, την ανανέωση των προθηκών και τον εμπλουτισμό του εποπτικού υλικού, είναι άκρως σημαντικές για τη λειτουργία του. Πλέον μάλιστα μπορεί ο επισκέπτης να έχει πληροφορίες για τα εκθέματα, κάτι που ήταν δύσκολο στην προηγούμενη φάση λειτουργίας του μουσείου.

Συνολικότερα, το έργο «Δήλος – Ανοιχτό Μουσείο», στο οποίο εντάχθηκε η ανακαίνιση του μουσείου, το οποίο, όπως τόνισε ο κύριος Αθανασούλης, «απέκτησε σύγχρονες υποδομές και εργαστήρια, καθώς και αναβαθμισμένη τη μόνιμη έκθεσή του», περιλαμβάνει ακόμη, όπως μας ενημέρωσε, «νέες διαδρομές επισκεπτών, αλλά και μεγάλα αναστηλωτικά έργα σε εμβληματικά μνημεία, όπως η Παλαίστρα του Γρανίτη και ο μαρμάρινος περίπτερος δωρικός μέγας ναός του Απόλλωνα. Απώτερος στόχος του διαχειριστικού σχεδίου Δήλου είναι η επένδυση στον αναπεπταμένο αρχαιολογικό χώρο με τη μετατροπή αναστηλωμένων μνημείων σε μουσειακές εστίες, αλλά και η δημιουργία μιας κεντρικής μουσειακής υποδομής ενταγμένης στο αλώβητο κυκλαδικό τοπίο της Δήλου».

Εμπόδια στα έργα

Δυστυχώς, όμως, όπως είχε γνωστοποιηθεί το προηγούμενο διάστημα, διάφορα προσκόμματα καθυστέρησαν τις εργασίες και προκάλεσαν προβλήματα στις εγκαταστάσεις του εργοταξίου, που έχει εγκατασταθεί στο νησί. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι οι ακραίες καιρικές συνθήκες που είναι ο βασικός αρνητικός παράγοντας της Δήλου, που θα μπορούσε κάλλιστα να καταστεί το κατεξοχήν κέντρο αναφοράς για τους επισκέπτες των Κυκλάδων – ένα νησί τεράστιας σημασίας, όπως και η γειτονική Ρήνεια, αυτή η άκρως σημαντική νεκρόπολη της Αρχαιότητας, όταν απαγορεύονταν να γίνονται ταφές ή γέννες στη Δήλο.

Εντύπωση προκαλεί ότι το νησί λειτουργούσε ως λοιμοκαθαρτήριο στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα και αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο επίκεντρο του ερευνητικού-επιστημονικού ενδιαφέροντος, στο οποίο συμμετέχει η αρχαιολογική ομάδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων υπό την καθοδήγηση των Δημήτρη Αθανασούλη, Ζώζης Παπαδοπούλου και Μαρίας Σιγάλα. Επίσης, όσον αφορά τη Δήλο, τα εργοτάξια που έχουν στηθεί στο νησί δεν αφορούν μόνο σε αρχαιολογικές εργασίες αλλά και στο υπό κατασκευή αναψυκτήριο, που θεωρείται απαραίτητο για τις ώρες που απαιτείται να παραμείνουν οι επισκέπτες στο νησί.

Οταν ολοκληρωθούν τα έργα, δηλαδή την 1η Απριλίου του 2025, θα υπάρχει ενιαία τιμή για τους αρχαιολογικούς χώρους. Οπως τόνισε ο κύριος Αθανασούλης, αναφερόμενος στο έργο της υπηρεσίας όχι μόνο στη Δήλο αλλά και στη Μύκονο, με το ιδιαίτερα δραστήριο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυκόνου: «Στόχος μας είναι οι επισκέπτες να μπορούν να ανακαλύψουν τις γοητευτικές ιστορίες που έχουν να διηγηθούν τα μνημεία των νησιών μας και να απολαύσουν το μοναδικό ταξίδι στον χρόνο που τους προσφέρει η Δήλος και τα μουσεία μας».

Και ξέρουμε πολύ καλά το έργο που επιτελούν οι επιστήμονες με κίνδυνο, όπως αποδείχθηκε πρόσφατα με τις βιαιοπραγίες εις βάρος αρχαιολόγων, ακόμα και της ίδιας της ζωής τους. Ας μην ξεχνάμε ότι η Δήλος είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα μαζί με την Ακρόπολη, τους Δελφούς και την Ολυμπία και αναμφίβολα το κέντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.