Η επίσκεψη στην ανοιξιάτικη Φολέγανδρο είναι μία αξέχαστη ταξιδιωτική εμπειρία, μιας και αποτελεί την μοναδική ευκαιρία να θαυμάσει κάποιος το νησάκι στην καταπράσινη και λουλουδιασμένη εκδοχή του, πράγμα τόσο σπάνιο -για να μην πω ανύπαρκτο- κατά την διάρκεια του υπόλοιπου έτους. Πλούσια και τα τοπικά προϊόντα αυτής της εποχής, όλα αγνά και πεντανόστιμα. Μια θαυμάσια αφορμή για την επίσκεψη αυτή αποτελεί το Πάσχα με τα μοναδικά έθιμά του, που διαρκούν τρεις ολόκληρες ημέρες, αλλά και η Πρωτομαγιά, η οποία στην Φολέγανδρο έχει επίσης έναν ξεχωριστό χαρακτήρα και πλαισιώνεται από πολλά τοπικά και εξαιρετικά ενδιαφέροντα έθιμα, τα οποία και σας παρουσιάζουμε αναλυτικά.
Το έθιμο του «Μάη»
Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα και στις εκδηλώσεις που γίνονταν για το θεό Διόνυσο ή την θεά Δήμητρα, με σκοπό να γιορτάσει ο κόσμος την γονιμότητα των αγρών, την καρποφορία της γης, την άνθιση της φύσης και τον ερχομό του καλοκαιριού. Από την αρχαία Ελλάδα οι εθιμοτυπικές αυτές διαδικασίες μεταπήδησαν στο Βυζάντιο και την υπόλοιπη Ευρώπη, απ’ όπου και μετεξελίχθηκαν όλοι οι σύγχρονοι εορτασμοί. Κορυφαίο ανά την Ελλάδα έθιμο η κατασκευή του μαγιάτικου στεφανιού, που με την πρασινάδα και τα λουλούδια του συμβολίζει την υγεία, την καλοτυχία και την ευφορία. Οι κάτοικοι της Φολεγάνδρου υποδέχονται τον Μάη τραγουδώντας το ομώνυμο τραγούδι, με την συνοδεία των τοπικών οργάνων και τριγυρίζοντας στα δρομάκια των δύο χωριών, της Χώρας και της Απάνω Μεριάς. Ένα γαϊδουράκι στολισμένο με λουλούδια και πρασινάδες, προηγείται της μακράς πομπής των εορταστών, μεταφέροντας στην πλάτη του έναν επίσης ανθοστολισμένο αναβάτη, που πιθανότατα συμβολίζει τον ίδιο τον Μάη. Όλοι όσοι συμμετέχουν φορούν στεφάνια στο κεφάλι τους και λουλουδένια περιδέραια και τραγουδούν όλοι μαζί:
Καλώς τονε το Μάη, το Χρυσομάη, με άνθη στολισμένος ήρθες πάλι!
Μάη με λουλούδια, Μάη με δροσιές, Μάη με τραγούδια κι άσπρες φορεσιές!
Δεν τό ’κανες καλά (δις) ν’ αφήσεις μαύρα μάτια, να πάρεις γαλανά! (Ρεφραίν)
Κορίτσια περπατούνε ταίρι-ταίρι, με λούλουδα Πρωτομαγιάς στο χέρι,
τραγουδούν το Μάη-Μάη γύρω στα κλαριά και περνούν ωραία χρόνια και ζωή γλυκειά!
(Ρεφραίν)
Πρωτομαγιά τα λούλουδα γιορτάζουν και τα πουλιά τα ταίρια τους φωνάζουν,
τραγουδούν το Μάη-Μάη γύρω στα κλαριά και περνούν ωραία χρόνια και ζωή γλυκειά!
(Ρεφραίν)
Η εκκίνηση της μαγιάτικης πομπής -παραμονή Πρωτομαγιάς– στην Άνω Μεριά έγινε από τον Ταξιάρχη, με τον στολισμένο γαϊδαράκο και τον Μάη-αναβάτη του, τον να φθάνουν ως την άλλη άκρη του χωριού, τον Ελεήμονα και από κει να ξεκινούν για την Χώρα, για την μεγαλειώδη και πολυπληθή συνάντηση των δύο μαγιάτικων πομπών, Χώρας και Απάνω Μεριάς, στην Πούντα και την περιήγησή τους, πάντα συνοδεία οργάνων, στις πλατείες της Χώρας.
Η τοπική γιορτή της Μαγιάτισσας
Αν και η αργία της Πρωτομαγιάς είναι από τις λίγες που δεν έχουν θρησκευτική ρίζα, στην Φολέγανδρο έχουμε και τέτοιο χαρακτήρα, λόγω του εορτασμού της Παναγίας της Μαγιάτισσας, ανήμερα της Πρωτομαγιάς, σε ανάμνηση ενός ακόμα θαύματος της προστάτιδας του νησιού. Ήταν μια Πρωτομαγιά, άγνωστης της ακριβούς χρονολογίας, όταν ένας στόλος Αλγερινών πειρατών έκανε την εμφάνισή του στη βόρεια πλευρά του νησιού, κατευθυνόμενος προς την περιοχή της Πλάκας, κάτω από την Χώρα. Έντρομοι οι κάτοικοι της Φολεγάνδρου κατέφυγαν στο Ναό της Παναγίας και την ικέτεψαν να τους σώσει. Αμέσως ξέσπασε σφοδρή θαλασσοταραχή, που αφάνισε όλες τις «φούσκες», δηλαδή τα πειρατικά πλοία, μαζί με όλους τους επιβαίνοντες! Μοναδική εξαίρεση ένας χριστιανός αιχμάλωτός τους, καταγόμενος από την Κίμωλο, ο οποίος, διασωθείς από τους Φολεγανδρίους, διηγήθηκε ότι αστραπές φάνηκαν από την κορυφή του λόφου, εκεί ακριβώς που βρίσκεται ο Ναός της Παναγίας και αμέσως μετά ξέσπασε η φονική καταιγίδα, που έσωσε τους πιστούς κατοίκους του νησιού! Εκτός από την Μαγιάτισσα, στην Φολέγανδρο τιμάται και η τοπική εορτή της Παναγίας της Μαρτιάτισσας, την 1η Μαρτίου, και πάλι σε ανάμνηση σωτηρίου για το νησί θαύματος της Θεομήτορος!
Της Λαογράφου – Δημοσιογράφου, Κατερίνας Μαρινάκη
