Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Νάξου είναι τα πολλά, γραφικά χωριά της τα οποία διατηρούν πάντα αναλλοίωτα, ήθη, έθιμα και παραδόσεις κάτι που τα κάνει ιδιαίτερα ξεχωριστά όλες τις εποχές του χρόνου!
Παρότι έχουν υιοθετήσει ορισμένα στοιχεία του σύγχρονου τρόπου ζωής, τα χωριά της Νάξου διατηρούν στοιχεία της παλαιάς εποχής, ειδικά κατά την διάρκεια εορτών όπως είναι οι ημέρες του Πάσχα. Σε όλα τα χωριά του νησιού τόσο η μεγάλη εβδομάδα όσο και το Πάσχα έχουν παραδοσιακό χρώμα και για το καθένα από αυτά, υπάρχουν ξεχωριστοί λόγοι για να τα επισκεφτείς και να ζήσεις από κοντά ήθη, έθιμα και παραδόσεις…
Τα Λαζαράκια της Μονής
Tα παλαιότερα χρόνια οι νοικοκυρές ζύμωναν και έψηναν το ψωμί της εβδομάδας κάθε Σάββατο. Το Σάββατο του Λαζάρου συνήθιζαν μαζί με τα άλλα ψωμιά να παρασκευάζουν και ψωμιά σε σχήμα ανθρώπου η στενόμακρες φραντζόλες όπου μέσα είχαν σταφίδες και καρύδια και από πάνω ολόκληρα καρύδια. Αυτά τα ψωμιά τα ονόμαζαν Λαζαράκια ή “πούλους” και τα τα φιλούσαν να τα καταναλώσουν την Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα αυστηρής νηστείας.
Σήμερα, την ημέρα αυτή (Μεγάλη Παρασκευή) στην Παναγία Δροσιανή, βυζαντινή, πρωτοχριστιανική εκκλησία, κάτω από το χωριό Μονή, εφαρμόζεται ένα έθιμο που θεωρείται ότι ξεκίνησε από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Λέγεται ότι οι καλόγριες της Μονής ζύμωναν “πούλους” και τα μοίραζαν στους πιστούς τη συγκεκριμένη μέρα. Το έθιμο αυτό διατηρείται μέχρι τις μέρες μας, όπου ο φούρνος του χωριού Μονή, παρασκευάζει αρτίδια με ξηρούς καρπούς και το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευή στην Παναγία Δροσιανή ευλογούνται και μετά την Ιερή Αποκαθήλωση μοιράζονται στους προσκυνητές με ρακή.
Τα Φωτισμένα Καλάμια σε Εγγαρές και Γαλήνη
Τη Μεγάλη Παρασκευή, στο χωριό των Εγγαρών, η πομπή του Επιταφίου περνάει από σημεία του χωριού όπου οι νέοι έχουν συγκεντρώσει καλάμια τα οποία ανάβουν, δημιουργώντας μια ξεχωριστή εικόνα και ατμόσφαιρα.
Οι “Περιφάνες” στις Μέλανες
Σε αυτό το έθιμο, αγόρια του χωριού λίγες μέρες πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα, μαζεύουν ξερές “κουτσούρες” (χοντρά ξύλα) από αθάνατα και τις στοιβάζουν στην άκρη του δρόμου από όπου θα περάσει ο Επιτάφιος τη Μεγάλη Παρασκευή. Εκεί, την ώρα της περιφοράς, τις ανάβουν και φτιάχνουν κάτι σαν καμίνι. Επίσης φτιάχνουν τις “περιφάνες” που είναι πολλά μακριά ξερά καλάμια ενωμένα και δεμένα.
Η λέξη “Περιφάνες” προέρχεται από το Περί και Φανός και συμβολίζουν τις δάδες που κράταγαν οι Ρωμαίοι όταν πήγαν να συλλάβουν τον Χριστό και τις φωτιές που άναβαν όση ώρα περίμεναν την απόφαση των αρχιερέων.
Τις περιφάνες τις κρατούν ακόμα αναμμένες στην περιφορά του Επιταφίου, προκειμένου να βλέπουν οι πιστοί να περπατάνε στα σκοτεινά δρομάκια του χωριού…
Τα παιδιά συναγωνίζονται ποιο θα έχει τη μεγαλύτερη περιφάνα και ποιανού θα κρατήσει περισσότερη ώρα αναμμένη. Παλαιότερα, όταν οι γιαγιάδες του χωριού ακόμα φούρνιζαν, ότι απέμενε από την περιφάνα το έκαιγαν στο φούρνο το Μεγάλο Σάββατο για να έχουν επιτυχία στα κουλούρια και στα τσουρέκια τους.
Ο …θόρυβος της Ανάστασης στ’ Απεράθου
Η μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού γιορτάζεται στην Απείρανθο με ιδιαίτερα θορυβώδη τρόπο. Οι θόρυβοι από την αρχαιότητα θεωρείται ότι διώχνουν τα κακά πνεύματα. Το χαρμόσυνο χτύπημα της καμπάνας, οι φωνές των πιστών και οι κροτίδες, συναποτελούν το ηχητικό πλαίσιο του γιορτινού αυτού εθίμου. Ο ήχος και το φως αποτελούν τα μαγικά μέσα που σφραγίζουν την Αναστάσιμη χαρά.
Το «Χριστός Ανέστη» ψέλνεται από τον παπά στην κεντρική εξωτερική είσοδο του ναού, όπου συγκεντρώνονται οι άντρες του χωριού, κυρίως νέοι, αγκαλιάζονται σφιχτά και ψέλνουν με το δικό τους ρυθμό, χοροπηδώντας τον ύμνο.
Απ’ έξω από την είσοδο αυτή, στο πλακόστρωτο, ανάβουν τα κλίματα που συγκεντρώθηκαν εκεί για να ενισχύουν με τη φωτιά τους τον αποτρεπτικό και καθαρτικό ρόλο του θείου φωτός της Ανάστασης. Το φως αυτό μεταφέρεται από τους πιστούς στα σπίτια, όπου σχηματίζεται με τις λαμπάδες ο σταυρός στο ανώφλι (μέρος του σπιτιού γεμάτο με μαγικές δοξασίες), για να προστατεύει τους ενοίκους από κάθε τι κακό. Το καντήλι ανάβεται με το άγιο φως και ειδικά τα παλαιότερα χρόνια παρέμενε άσβεστο για σαράντα μέρες (δεν το άφηναν οι γυναίκες να σβήσει). Τη λαμπάδα τη φυλάνε «για καλό στο σπίτι».
Το μπάτουδο της Νάξου
Το μπάτουδο είναι το παραδοσιακό φαγητό του Πάσχα στη Νάξο και κυρίως στα ορεινά του νησιού. Το Μπάτουδο είναι γεμιστό κατσικάκι, με ρύζι, τα εντόσθια του κατσικιού ψιλοκομμένα και χορταρικά (μάραθο, μαϊντανό, σέφουκλα (σέσκουλα), φρέσκο κρεμμύδι και άλλα) που μπαίνει στον φούρνο και συνοδεύεται με πατάτες.
Σε ορισμένα χωριά φτιάχνεται και λίγο διαφορετικά, όπως π.χ. στην Απείρανθο, όπου στη βασική του γέμιση προσθέτουν σταφίδες.
Το αυγό που “ανοίγει και κλείνει” την Σαρακοστή
Σε πολλά χωριά της Νάξου, το βράδυ της Ανάστασης πιστοί φέρνουν μαζί τους κόκκινα αυγά στην λειτουργία όπου και τα ευλογούν και μετά τσουγκρίζοντας και τρώγοντας τα, τελειώνει η νηστεία.
Σε πολλά χωριά της Νάξου, το βράδυ της Ανάστασης πιστοί φέρνουν μαζί τους κόκκινα αυγά στην λειτουργία όπου και τα ευλογούν και μετά τσουγκρίζοντας και τρώγοντας τα, τελειώνει η νηστεία.
Επίσης, το αυγό την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα είναι το τελευταίο μη νηστίσιμο φαγητό που τρώνε, συμβολίζοντας έτσι το «κλείσιμο» του στόματος και την αρχή της νηστείας.
Οι Κούνιες στην Κωμιακή
Μια παράδοση των παλαιών εποχών, που αναμένεται να αναβιώσει πάλι φέτος, είναι το όμορφο πασχαλινό έθιμο της “Κούνιας”, που συνηθίζεται να γίνεται την Δευτέρα του Πάσχα, και θέλει τους νέους του χωριού να στήνουν αυτοσχέδιες κούνιες από τα δοκάρια στα σοκάκια του χωριού και να κουνάνε τα ανύπαντρα κορίτσια απαγγέλλοντας τους, αυτοσχέδιους στίχους (κοτσάκια).
Τα γλέντια του Πάσχα
Τόσο τη μέρα του Πάσχα όσο και την επόμενη, στήνονται μεγάλα γλέντια με φαγοπότι και παραδοσιακή μουσική σχεδόν σε όλα τα χωριά.
Δύο νεότερα έθιμα…
Περιφορά επιταφίου στη θάλασσα
Η εικόνα του λιτού επιτάφιου που είναι φτιαγμένος από ξύλα της θάλασσας και στολισμένος με ελάχιστα αγριολούλουδα, πραγματικά προκαλεί δέος… Το ίδιο και η περιφορά του, που γίνεται μέσα στη θάλασσα!
Πρόκειται για την πιο ξεχωριστή περιφορά επιταφίου που έχουν τη χαρά να βιώσουν οι κάτοικοι και επισκέπτες της Νάξου στην περιοχή Πολυχνίου τη Μεγάλη Παρασκευή.
Ένα νεότερο έθιμο όπου, αμέσως μετά τη λειτουργία στην παραθαλάσσια εκκλησία της Αγίας Γρηγορούσας στο Πολίχνι, οι πιστοί συνοδεύουν τον επιτάφιο στην παραλία Καστρακίου και τον περιφέρουν μέσα στη θάλασσα χωρίς να τους φοβίζουν οι καιρικές συνθήκες της ημέρας, ούτε καν τα μποφόρ που πιθανόν να πνέουν στην περιοχή.
Η περιφορά του επιταφίου στη θάλασσα γίνεται συνήθως το απόγευμα, αφού ο παπάς της περιοχής θα πρέπει να λειτουργήσει και να κάνει περιφορά επιταφίου σε δυο ακόμη εκκλησίες…
Και στη Χώρα… η συνάντηση των επιταφίων
Ένα από τα νεότερα έθιμα του τόπου είναι και η συνάντηση των επιταφίων των τριών εκκλησιών της Χώρας, (Μητρόπολη, Παντάνασσα και Άγιος Νικόδημος) στην Αγία Θεοδοσία. Οι τρεις επιτάφιοι βγαίνουν στη γύρα και οι πιστοί κρατώντας κεριά ψέλνουν το “Ω γλυκύ μου έαρ”…
Το ραντεβού τους είναι περίπου στις 10:30 το βράδυ σε ένα σταυροδρόμι (στην Αγία Θεοδοσία) όπου οι στολισμένοι επιτάφιοι σηκώνονται ψηλά και πλησιάζουν όσο γίνεται ο ένας τον άλλο για να ενωθούν.
Οι δρόμοι των εκκλησιών και πάλι χωρίζονται και οι πιστοί των ενοριών ψέλνουν όσο δυνατότερα μπορούν προκειμένου η δική τους ψαλμωδία να “σκεπάσει” των άλλων ενοριών.
Πόπη Αλιμπέρτη
*Με πληροφορίες από τα άρθρα της Μαρίας Καλτσά στο free press my naxos: «Παραδοσιακό Πάσχα στ’ Απεράθου» και «Το πένθος της Μεγάλης Παρασκευής»
Ακολουθήστε το naxostimes.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
One Comment