Άμεση ήταν η απάντηση του Νίκου Λεβογιάννη σε αυτά που αναφέρει η Καθολική Αρχιεπισκοπή Νάξου, Τήνου, Άνδρου, Μυκόνου περί “προσβλητικού χαρακτηρισμού” σε άρθρο του στο περιοδικό my naxos.
Ο κ. Λεβογιάννης αναφέρει χαρακτηριστικά: “Στο άρθρο μου στο my naxos αναφέρομαι στην εποχή της Φραγκοκρατίας και μέχρι τις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης και κεντρικό του θέμα είναι ο αγώνας του αγωνιστή μοναχού Καλλίνικου Βαρβατάκη να ιδρύσει σχολείο στο Σαγκρί Νάξου το 1816… Δεν αμφισβητείται από κανένα Nαξιώτη μελετητή της εποχής εκείνης ότι καθολικοί μοναχοί ασκούσαν προσηλυτισμό. Τα καθολικά σχολεία στο κάστρο την εποχή εκείνη 17-19ο αιώνα απευθύνονταν κυρίως σε παιδιά καθολικών οικογενειών. Η περίπτωση του Καζαντάζακη το 1900, που ήταν ορθόδοξος, και η βίαιη απόσπασή του από τη σχολή από τον ίδιο τον πατέρα του, είναι χαρακτηριστική. Ο Καζαντζάκης, που δεν είχε καλές σχέσεις με την Ορθόδοξη εκκλησία, λέει όλη την αλήθεια στην Αναφορά στο Γκρέκο“.
Νίκος Καζαντζάκης μαθητής στη Νάξο 1897-1899
Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο), την πρωτεύουσα της τουρκοκρατούμενης Κρήτης, στις 18 Φεβρουαρίου 1883. Στα έξι του χρόνια, μετά την αποτυχία της επανάστασης του 1889, γνώρισε τη ζωή της προσφυγιάς, όταν η οικογένειά του κατέφυγε για έξι μήνες στον Πειραιά. Με την επιστροφή της στο Ηράκλειο, ο Καζατζάκης φοίτησε στο δημοτικό σχολείο, αλλά η κανονικότητα της παιδικής του ζωής διακόπηκε πάλι το 1897, με την έκρηξη και αποτυχία της τελευταίας κρητικής επανάστασης. Η οικογένειά του πήρε και πάλι το δρόμο της προσφυγιάς καταφεύγοντας αυτή τη φορά στη Νάξο. Ήταν αρχές του 1897 και θα παραμείνει εκεί δύο περίπου χρόνια, μέχρι τον Ιανουάριο του 1899. Σχετικά γράφει στην «Αναφορά στον Γκρέκο» ότι στη Νάξο γνωρίστηκαν με ένα πλούσιο Ναξιώτη μεγαλέμπορο, τον κυρ-Λάζαρο (Λάζαρος Γ. Θεόφιλος) [1], ο οποίος φιλοξένησε την οικογένεια Καζαντζάκη για δύο εβδομάδες στο σπίτι του στις Εγγαρές.
Ο πατέρας του Καζαντζάκη έγραψε τον γιο του στην «Γαλλική Σχολή των Φραγκοπαπάδων», όπως ο ίδιος την αποκαλεί, για να γίνει χρήσιμος για τον τόπο του και με τις γνώσεις που θα αποκτήσει να βοηθήσει στην απελευθέρωση της Κρήτης. Πρόκειται για την Εμπορική Σχολή του Τιμίου Σταυρού, που τη διοικούσαν τότε οι φραγκισκανοί μοναχοί. Εκέι ξεκίνησε ο Καζαντζάκης τις γυμνασιακές του σπουδές, διδάχτηκε γαλλικά και ιταλικά και ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την ευρωπαϊκή λογοτεχνία και το δυτικό πολιτισμό.
Ο καρδινάλιος-επιθεωρητής των καθολικών σχολείων της Ανατολής, που βρισκόταν την περίοδο εκείνη στη Νάξο, διείδε τις ικανότητες του Καζαντζάκη και επιχείρησε να τον πείσει να τον ακολουθήσει στη Ρώμη. Η ιδέα ενθουσίασε το νεαρό Καζαντζάκη. Σε μια επίσκεψή του στη Νάξο ο πατέρας του πληροφορήθηκε ότι οι καλόγεροι προσπαθούν να προσηλυτίσουν το γιο του στον καθολικισμό. Ανησύχησε και συνάμα εξοργίστηκε και αποφάσισε τότε να πάρει τον γιο του από τη Σχολή. Για το σκοπό αυτό, με μια ομάδα ναξιωτών φίλων του οπλοφόρων, οργάνωσε νυχτερινή επιδρομή στη Σχολή και «απήγαγε» τον γιο του.
Στην «Αναφορά στον Γκρέκο» ο Καζαντζάκης αφηγείται το περιστατικό και σημειώνει ότι τον απήγαγε ο πατέρας του για να μη «φραγκέψη». «Παίρνουν το γιο σου οι φραγκοπαπάδες» του είπαν. Τότε «…ο άγριος Κρητικός πετάχτηκε απάνω, ήταν νύχτα, ξεσήκωσε μερικούς φίλους του, βαρκάρηδες και ψαράδες, άναψαν δαδιά, πήραν κι ένα τενεκέ πετρέλαιο και τράβηξαν τον ανήφορο κατά το κάστρο. Κρατούσαν και λοστούς κι αξίνες κι άρχισαν να βροντούν την πόρτα της Σχολής και να ουρλιάζουν πώς θα βάλουν φωτιά. Κατατρόμαξαν οι καλόγεροι, πρόβαλε από το παράθυρο ο Περ Λωράν με το σκούφο το νυχτικό του, φώναζε, παρακαλούσε μισό φράγκικα μισό ρωμαίικα. –Το γιο μου, φώναζε ο κύρης κουνώντας τον αναμμένο δαυλό, το γιο μου, αλλιώς φωτιά και τσεκούρι, σκυλόφραγκοι! Με ξύπνησαν, ντύθηκα γρήγορα-γρήγορα, με κατέβασαν από το παράθυρο, έπεσα στα χέρια του κυρού μου. Με άρπαξε αυτός από το σβέρκο, με σηκοχτύπησε τρεις φορές κάτω, στράφηκε στους συντρόφους του: -Σβήστε τα δαδιά, πάμε! Τρεις μέρες έκαμε να μου μιλήσει ο κύρης. Έβαλε να με λούσουν, να με αλείψουν λάδι απ’ το καντήλι της Παναγιάς, να με ντύσουν καθαρά ρούχα, έφεραν και τον παπά να κάμει αγιασμό να ξορκίσει τη φράγκικη βρώμα από επάνω μου και τότε στράφηκε σε μένα: -Ιούδα! Έγρουξε μέσα από τα δόντια του κι έφτυσε τρεις φορές τον αέρα» [2].
Το επεισόδιο αυτό συνέβη τον Ιανουάριο του 1899 και τον ίδιο χρόνο, μετά την αποκατάσταση της ειρήνης στην Κρήτη, η οικογένεια επέστρεψε οριστικά στο Ηράκλειο, όπου ο Καζαντζάκης ολοκλήρωσε το 1902 τις γυμνασιακές του σπουδές.
Λίγες εβδομάδες μετά από το επεισόδιο αυτό και, ενώ βρισκόταν ακόμη στη Νάξο με τους γονείς του, γράφει στην «Αναφορά στον Γκρέκο», ότι έφθασε το μαντάτο για την κάθοδο στην Κρήτη του πρίγκιπα της Ελλάδας Γεωργίου. Όταν ο Γεώργιος έφθασε στην Κρήτη στις 9 Δεκεμβρίου 1899, ο Ν. Καζαντζάκης βρισκόταν ήδη εκεί.
Πολλά χρόνια αργότερα το 1925 (14-19 Αυγούστου) επισκέφτηκε τη Νάξο, όπου, όπως γράφει, βρήκε παλιούς γνώριμους και φίλους, τα σπίτια που έμενε ως μαθητής και ενθουσιάστηκε για άλλη μια φορά από το νησί.
Στις 9 Μαΐου 2004 έγιναν τα αποκαλυπτήρια αναμνηστικής πλάκας που αναρτήθηκε στο κτίριο της Εμπορικής Σχολής, στην οποία αναγράφεται η φοίτηση του Καζαντζάκη στη Σχολή [3].
[1] Θεόφιλος Λ.: «Νίκος Καζαντζάκης και Νάξος», Ναξιακά, τχ. 26(64), Σεπτ.-Νοεμβ. 2007), σ.26-28.
[2] Ν. Καζαντζάκης: «Αναφορά στον Γκρέκο», Αθήνα 1965, σ.124
[3] Βλησίδου-Δρόσου Κυριακή: «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η Νάξος», Ναξιακά, τχ. 23 (61) (Δεκ.-2006-Φεβρ.2007), σ. 2-5
