Όταν στη δεκαετία του ’50 ζητήθηκε από τον Ρόμπερτ Μακέιμπ να φωτογραφίσει τις Κυκλάδες, η υποδοχή που του έγινε στα νησιά ήταν ιδιαίτερα θερμή. «Νιώθαμε σαν εξερευνητές που ανακαλύπτουν νέους πολιτισμούς». Πώς να μην αγαπήσει αυτά τα νησιά;
«Μικρές νησίδες γης μέσα σε ένα πέλαγος που συνδέει την Ασία με την Ευρώπη, είναι σταθμοί για το εμπόριο και την ανταλλαγή ιδεών, από την προϊστορία μέχρι σήμερα», περιγράφει το περίφημο σύμπλεγμα του Αιγαίου ο Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Τονίζει δε ότι η πυκνότητα των μνημείων και της αρχαιολογικής τους κληρονομιάς είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με το μέγεθός τους. «Μπορεί κανείς να μπει σε ένα πέτρινο κελί στην ύπαιθρο και να μην είναι σίγουρος αν το έχτισε ο παππούς μας, αν το έχτισαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, των Ενετών, των Βυζαντινών, της αρχαιότητας ή της προϊστορίας».
Σήμερα, πολλές από εκείνες τις ασπρόμαυρες εικόνες της φυσικής ομορφιάς και των παραδόσεων που απαθανάτισε με τον φακό του ο Μακέιμπ έχουν χαθεί εξαιτίας της αλόγιστης ανάπτυξης. Οι Κυκλάδες βρίσκονται σε ένα πολύ κρίσιμο σταυροδρόμι για το μέλλον τους, σύμφωνα με τον Δημήτρη Καραβέλλα, γεν. διευθυντή της WWF Ελλάς. «Τα στοιχεία αυτά που συνθέτουν την πολύ ιδιαίτερη ταυτότητα –κι ένα από αυτά είναι η φύση και η βιοποικιλότητα–, είναι αυτά που σήμερα κινδυνεύουν να χαθούν».
Κληρονομιά
Σε μια εποχή που οι τοπικές κοινωνίες είναι εκτεθειμένες στο φαινόμενο του υπερτουρισμού, της εγκατάλειψης των παραδοσιακών πρακτικών, της κλιματικής κρίσης, μια πρωτοβουλία του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης παρέχει τα μέσα, αλλά και το κίνητρο στα νησιά να συμμετάσχουν ενεργά στη διατήρηση της κληρονομιάς τους. Πρόκειται για το Cycladic Identity. Στόχος του είναι η διαφύλαξη και ανάδειξη της κυκλαδικής ταυτότητας. Λειτουργεί ως πλατφόρμα προσέλκυσης δωρεών και χορηγιών, με τις οποίες υποστηρίζει φορείς που δραστηριοποιούνται στα νησιά των Κυκλάδων με προγράμματα γύρω από τον πολιτισμό, τη βιοποικιλότητα, την άυλη πολιτιστική κληρονομιά.
Πώς ξεκίνησε η πρωτοβουλία; «Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης δεν θα υπήρχε χωρίς τα νησιά των Κυκλάδων και τον Κυκλαδικό Πολιτισμό. Σκέφτηκα λοιπόν ότι το μουσείο μας πρέπει και μπορεί να προσφέρει στις Κυκλάδες με τρόπο βιώσιμο και ουσιαστικό. Ετσι δημιουργήσαμε την πρωτοβουλία Cycladic Identity», λέει στην «Κ» η Σάντρα Μαρινοπούλου, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Και προσθέτει: «Νιώθουμε την υποχρέωση να είμαστε μέρος των Κυκλάδων, να τις προστατεύσουμε, ώστε να διατηρηθεί η κυκλαδική τους ταυτότητα. Στόχος μας είναι να είμαστε κοντά στις τοπικές κοινωνίες και να ανακαλύπτουμε τις ανάγκες τους. Να είμαστε υποστηρικτές και συνεργάτες. Να διασφαλίσουμε ότι παράγεται έργο για το παρόν αλλά και για το μέλλον».
Συμβουλευτική επιτροπή παρέχει σημαντική χρηματοδότηση και συμβάλλει στη χάραξη στρατηγικής και στην επιλογή των προς χρηματοδότηση προγραμμάτων, ενώ την αξιολόγηση των προτάσεων έχει αναλάβει η Επιστημονική Επιτροπή που αποτελείται από τους δρα Δημήτρη Αθανασούλη (διευθυντή Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων), δρα Μάικλ Μπόιντ (ανώτερο ερευνητικό συνεργάτη Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Ερευνητικό Κέντρο Αρχαιολογίας και Πολιτισμού, Ινστιτούτο Κύπρου), Δημήτρη Καραβέλλα (γενικό διευθυντή WWF Ελλάς), δρα Αγγελική Κοσμοπούλου, (αρχαιολόγο και σύμβουλο Βιωσιμότητας).
Το πρόγραμμα παρουσιάστηκε σε δημάρχους, αντιδημάρχους και συμβούλους οκτώ νησιών και προκρίθηκαν 10 προτάσεις. Η επόμενη περίοδος χρηματοδότησης αφορά προγράμματα άλλων νησιών, που θα επιλεγούν το φθινόπωρο.
«Η Εφορεία είναι συμπεριληπτική και ενδιαφέρεται να συνεργαστεί με όποιον έχει τη διάθεση να προσφέρει στον πολιτισμό των Κυκλάδων», λέει στην «Κ» ο διευθυντής της Δ. Αθανασούλης, επισημαίνοντας ότι «στις Κυκλάδες αλλάζει το παραγωγικό παράδειγμα. Εγκαταλείπονται παραδοσιακά επαγγέλματα, παραδοσιακές ασχολίες, ακόμα και παραδοσιακές σχέσεις των κοινοτήτων με δεδομένο ότι ο τουρισμός επελαύνει σε ένα τοπίο ιδιαίτερα εύθραυστο. Και όταν λέω τοπίο, δεν εννοώ μόνο φυσικό ή πολιτιστικό, αλλά και το άυλο, που επίσης κινδυνεύει. Επομένως, η καταγραφή, η αναβίωση των στοιχείων της άυλης και της υλικής κληρονομιάς είναι θέμα επιβίωσης για τις Κυκλάδες και εντάσσεται στο πλαίσιο μιας ολιστικής προσέγγισης της κληρονομιάς. Δεν έχουμε στεγανά, το μνημείο δεν το βλέπουμε μόνο του, αλλά μαζί με την άυλη κληρονομιά. Ενδιαφερόμαστε και για τον ιδιώτη ο οποίος θέλει να χρησιμοποιήσει το δικαίωμα που του δίνει το Σύνταγμα να προστατεύσει το μνημείο».
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για να χαθούν παραδόσεις και πρακτικές είναι, κατά τον διευθυντή της ΕΦΑ Κυκλάδων, ο υπερτουρισμός. «Η τουριστική εκμετάλλευση μπορεί σε κάποιες περιοχές να μην είναι τόσο δυσμενής λόγω του μεγέθους. Ωστόσο στις Κυκλάδες, εξαιτίας της μικρής κλίμακας των νησιών, έχει άμεσα, απτά αρνητικά αποτελέσματα. Επομένως, πρέπει να επενδύσουμε στο κομμάτι για τη διάσωση της κληρονομιάς, υλικής και άυλης, αλλά και για την αυστηροποίηση του πλαισίου ώστε να μην καταναλώνουμε τον αειφορικό πόρο της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό δεν γίνεται μόνο με την επιβολή και με διατάγματα, αλλά και σε συνεννόηση με την κοινότητα. Η τουριστική υπερεκμετάλλευση δημιουργεί αλλαγή παραδείγματος στα επαγγέλματα, στις σχέσεις των ανθρώπων, έχει παντού επιπτώσεις και όχι μόνο στο πεδίο της αλόγιστης οικοδόμησης και κατασπατάλησης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων».
Νησιά της πρώτης γραμμής όπως η Μύκονος, η Σαντορίνη, η Πάρος, βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο απ’ ό,τι η Αμοργός, η Ανάφη, η Σίκινος κ.ά. «Ομως η τουριστική ανάπτυξη είναι ακόρεστη. Οταν ένα νησί κορεστεί, οι επισκέπτες αναζητούν το διπλανό. Στη Μήλο για παράδειγμα, υπάρχει επιθετικού τύπου ανάπτυξη και χρειάζεται ρύθμιση», τονίζει ο Δ. Αθανασούλης και συνεχίζει: «Τα ειδικά πολεοδομικά σχέδια που έχουν εξαγγελθεί είναι μια τέτοια πρακτική, το θέμα είναι να ολοκληρωθούν. Ολα τελούν υπό κίνδυνο: γαστρονομία, αγροκτηνοτροφική παραγωγή, χοιροσφάγια, πανηγύρια κ.ά. Από τη στιγμή που ο κόσμος έχει στραφεί στον τουρισμό, όλα κινδυνεύουν, ακόμη και διότι, λειτουργώντας ως τουριστικά αξιοθέατα, χάνουν την αυθεντικότητά τους».
Για τον δρα Μάικλ Μπόιντ, «η πρωτοβουλία Cycladic Identity βοηθάει τους ίδιους τους Κυκλαδίτες να αναγνωρίσουν τις παραδόσεις εκείνες που φθίνουν και κινδυνεύουν να εξαφανιστούν και τους δίνει τη δυνατότητα να υλοποιήσουν βιώσιμα προγράμματα για τη διατήρηση και την ανανέωσή τους, καθώς επίσης και κίνητρο να εξερευνήσουν νέους τρόπους διαφύλαξης των παραδόσεων αυτών ενόψει της ταχείας ανάπτυξης».
Mε ποια διαδικασία υλοποιούνται οι δωρεές; Και πώς ελέγχονται; Η Σάντρα Μαρινοπούλου εξηγεί ότι «ο μηχανισμός λειτουργίας έχει οργανωθεί έτσι ώστε να εξασφαλίζει διαφάνεια στις διαδικασίες επιλογής των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται. Απευθύνουμε πρόσκληση για υποβολή προτάσεων σε φορείς που δραστηριοποιούνται στις Κυκλάδες, οι οποίες αξιολογούνται από την Επιστημονική Επιτροπή βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων. Οι προτάσεις με την καλύτερη μέση βαθμολογία υλοποιούνται. Η πρόοδος παρακολουθείται μέσα από αναφορές και επισκέψεις στο πεδίο για τη διά ζώσης επιβεβαίωση των εργασιών. Τα πρώτα προγράμματα που υποστηρίζονται από το Cycladic Identity άρχισαν να υλοποιούνται. Ενα από αυτά αφορά το πρόγραμμα “Αρχαία Λατομεία Πάρου. Ευστάθεια και επισκεψιμότητα υπογείων στοών”. Την επόμενη εβδομάδα η ομάδα μας θα τα επισκεφθεί μαζί με τον φορέα υλοποίησης και εξειδικευμένο γεωτεχνικό μηχανικό, για τη γεωτεχνική αξιολόγηση του χώρου. Θα είναι η πρώτη επίσκεψη σε χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα του Cycladic Identity και είμαστε ενθουσιασμένοι που θα δούμε από κοντά το πρώτο έργο να υλοποιείται!».
Στην Κέα και στην Κίμωλο
Στο πρόγραμμα εντάχθηκαν ακόμη η κοινωφελής επιχείρηση Δήμου Κέας για καταγραφή, κινηματογράφηση, ηχογράφηση παραδοσιακών οργανοπαικτών της και τη δημιουργία μικρών ντοκιμαντέρ των εναπομεινάντων ηλικιωμένων οργανοπαικτών καθώς και το Κέντρο Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών, για την παραγωγή 20 podcasts με ιστορίες για πρωτότυπες μουσικές συνθέσεις που σχετίζονται με την προφορική παράδοση του νησιού.
Επίσης, οι φορείς Κιμωλίστες για το φεστιβάλ «Οσα ξέραν οι παλιοί…» στην Κίμωλο, η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού για τα μονοπάτια πολιτισμού στη Σίκινο και τη δημιουργία εφαρμογής πλοήγησης και πληροφόρησης, ο Πολιτιστικός Περιβαλλοντικός Σύλλογος «Ποσειδών» για τη δημιουργία ιστοσελίδας του Αρχείου Προφορικής Ιστορίας Δονούσας καθώς και το Ερευνητικό Κέντρο Ανδρου για τις παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης νερού στον κεντρικό ορεινό όγκο του νησιού. Από την Ιο ο φορέας Cinemathesis για το κινηματογραφικό εκπαιδευτικό εργαστήρι μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με στόχο να γυρίσουν ένα video art μονόλεπτο μονοπλάνο ο καθένας. Από τη Μύκονο το ΚΔΕΠΠΑΜ για τη δημιουργία ιστοσελίδας διαδικτυακού ψηφιακού αποθετηρίου με την καταγραφή παλαιών μαστόρων και τεχνικών δόμησης της ξερολιθιάς και από την Αμοργό η Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση του δήμου για την καταγραφή προφορικών μαρτυριών γηραιών Αμοργιανών.
Η αρχαιολόγος και σύμβουλος Βιωσιμότητας Αγγελική Κοσμοπούλου θεωρεί απαραίτητο «να κρατήσουμε ζωντανή αυτή την παράδοση που εκφράζεται σε μνημεία, σε γεύσεις, σε μουσικές σε ανθρώπινες συμπεριφορές, σε έθιμα». Για τον γεν. διευθυντή της WWF Ελλάς, Δ. Καραβέλλα, είναι η στιγμή να αφυπνιστούμε, για «να δούμε πώς μπορούμε να ξαναβρούμε την ισορροπία που υπήρχε παλιά σε αυτά τα νησιά».
Cover Photo: Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης παρεμβαίνει με στόχο να κρατηθεί ζωντανός ο τρόπος ζωής και να μην χαθεί η ταυτότητα που κάνει τα νησιά των Κυκλάδων μοναδικά. Φωτ. Museum of Cycladic Art
Πηγή: kathimerini.gr
Ακολουθήστε το naxostimes.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
