Κατ αρχήν είναι σπάνιο για την Νάξο η τοποθέτηση έργων τέχνης στο δημόσιο χώρο, τα οποία διαπαιδαγωγούν τους δημότες και διαμορφώνουν την αισθητική τους. Πολύ περισσότερο έργα που συνδέονται με τη ζωή και την εργασία ή την ιστορία και τη μυθολογία του τόπου μας. Έτσι το «Μνημείο του Ασμυριγλά» κρίνεται σαν μια θετική ενέργεια του απερχόμενου δημάρχου, παρά το γεγονός ότι δεν έγινε καμιά συζήτηση με τους τιμώμενους σμυριδεργάτες, ως προς την αναπαράσταση ή το χώρο τοποθέτησης και δεν εντάσσεται σε ένα γενικότερο σχεδιασμό εικαστικών παρεμβάσεων, θεματικών και τοπικών, στο δημόσιο χώρο του δήμου Νάξου.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας με την παρουσία του ανταπόδωσε την επίσημη αναγνώριση της Ελληνικής Πολιτείας στη συμβολή της σμύριδας στην κρατική οικονομία, ιδιαίτερα σε δύσκολες εποχές. Επίσης αναγνώρισε την σκληρή δουλειά, το μόχθο και την θέληση των σμυριδεργατών. Έθεσε κάτω από την αιγίδα της Προεδρίας την πρόταση του δημάρχου για δημιουργία Βιομηχανικού Μουσείου Σμύριδας. Παράλειψε όμως, όπως και ο υπουργός κ. Βρούτσης, να αναφερθεί στο μείζον πρόβλημα που συνδέεται με την σμύριδα, την εγκατάλειψη της Ορεινής Νάξου και να αναγνωρίσει την ύπαρξη του Σμυριδικού προβλήματος που επιζητεί σήμερα επιτακτικά τη λύση του. Δεν ανέλαβε τις ευθύνες της πολιτείας για την καταστροφή των εγκαταστάσεων της Μουτσούνας, όντας κηρυγμένου μνημείου της νεότερης Ελλάδας και την υποχρέωση της ίδιας της πολιτείας να το αποκαταστήσει. Επίσης δεν έκανε καμιά αυτοκριτική για τις παραλήψεις του κράτους που οδήγησαν στην απαξίωση της σμύριδας στις αγορές, ούτε για τις μεθόδους πολιτικών διακρίσεων κατά την παραλαβή της σμύριδας την μεταπολεμική εποχή. Τέλος μεγάλη παράληψη ήταν να μην αποδοθεί φόρος τιμής στους νεκρούς σμυριδεργάτες της ιταλογερμανικής κατοχής.
Από την εκδήλωση των αποκαλυπτηρίων προέκυψαν όμως και μερικές χαρακτηριστικές αντιφάσεις. Από την μία πλευρά στήνονται έργα τέχνης για την σμύριδα και από την άλλη το πραγματικό έργο τέχνης της σμύριδας βρίσκεται σε εγκατάλειψη και πορεία καταστροφής. Οι εγκαταστάσεις του εναερίου των σταθμών των λιμανιών, τα εγκαταλειμμένα ορυχεία αποτελούν το πραγματικό έργο τέχνης στημένο στο τραχύ φυσικό τοπίο των βουνών της Νάξου. Είναι ένα μνημείο που περνά πάνω από τα βουνά σαν το συρματόσχοινο, από τον Λυώνα ως τη Μουτσούνα που καταγράφονται όλες οι ιστορικές μνήμες της σμύριδας, οι αγώνες και ο μόχθος των σμυριδεργατών για επιβίωση.
Δεν μπορεί να απαξιώνεται το αυθεντικό έργο τέχνης, μεγάλης ιστορικής και κοινωνικής σημασίας και να αντικαθίσταται με οποιαδήποτε νεότερη εικαστική αναπαράσταση, όποιας υψηλής καλλιτεχνικής αξίας.
Δεύτερη αντίφαση ενώ τα σμυριδωρυχεία λειτουργούν και βρίσκονται σε αναμονή ανοίγματος για το 2019 (μετά την απόφαση της προηγούμενης κυβέρνησης για το ετήσιο ποσό παραλαβής της εξορυσσόμενης σμύριδας και της έγκρισης της αντίστοιχης δαπάνης), παρατηρείται μια σπουδή να θεωρηθεί η σμύριδα μουσειακό είδος, ο σμυριδεργάτης μουσειακό έκθεμα, οι εγκαταστάσεις απολιθώματα, με μια ασαφή πρόταση ως προς το περιεχόμενο, την έκταση, τον τόπο, τον φορέα, την χρηματοδότηση κτλ, για το Βιομηχανικό Μουσείο Σμύριδας.
Αντίθετα ο αναπτυξιακός σχεδιασμός της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ προέβλεπε την αξιοποίηση του υπόγειου και επίγειου γεωπολιτιστικού αποθέματος της σμύριδας, στο πλαίσιο μιας συνολικής πολιτικής για την παραγωγική ανασυγκρότηση της Ορεινής Νάξου. Η αποκατάσταση του εναερίου και των εγκαταστάσεων είναι συνδεμένη με τη λύση του Σμυριδικού, με την άμεση συμμετοχή και εμπλοκή των σμυριδεργατών, όλων των κατοίκων μέσα από μορφές κοινωνικής οικονομίας με πολλαπλά οφέλη για τα χωριά.
Στη κατεύθυνση αυτή συνεχίζουμε και σήμερα να καταθέτουμε τις προτάσεις μας και να αγωνιζόμαστε για μια δίκαια και βιώσιμη λύση του Σμυριδικού.
Μιχάλη Φραγκίσκου, Διδάκτορα Μηχανικού ΕΜΠ, Συντονιστή Νομαρχιακής Επιτροπής ΣΥΡΙΖΑ Κυκλάδων
