Τι κι αν μπαίνουμε στο χειμώνα… οι μέδουσες πλέουν ακόμα στο Αιγαίο! Σε πολλά νησιά των Κυκλάδων, όπως η Νάξος, η Πάρος, η Μύκονος, η Σύρος και η Τήνος, έχει καταγραφεί το τελευταίο διάστημα το φαινόμενο της εμφάνισης ολόκληρων κοπαδιών από μέδουσες.
Μπορεί να μην είναι καλοκαίρι και όλοι μας να θέλουμε να χαρούμε μια βουτιά στα νερά των Κυκλάδων αλλά και σε αυτή την εποχή υπάρχουν οι χειμερινοί κολυμβητές που η εμφάνιση των μεδουσών χαλάει τα σχέδια τους για το καθημερινό μπάνιο τους.
Πρόκειται για τις μέδουσες του είδους «Pelagia noctiluca», ενός πελαγικού είδους που ζει κυρίως σε τροπικά νερά. Όταν είναι νεαρές, το χρώμα τους είναι πορτοκαλοκαφέ και όταν ενηλικιώνονται παίρνουν ένα πιο έντονο πορφυρό – μωβ χρώμα.
Η γοητεία τους πάντως είναι παραπλανητική και καλό είναι να τις αποφεύγουμε όταν τις συναντάμε. Εξαιτίας μιας νευροτοξίνης στον οργανισμό τους, οι μωβ μέδουσες καταφέρνουν τσιμπήματα πολύ επώδυνα για τον άνθρωπο. Τα κνιδοκύτταρα στα διαφανή πλοκάμια τους περιέχουν τις νηματοκύστες που εγχέουν τοξίνη στη λεία τους. Οι περισσότεροι θα υποφέρουν από πόνο, πρήξιμο και κάψιμο, ωστόσο πιο ευαίσθητα άτομα, καθώς και παιδιά, μπορεί να έχουν αρκετά σοβαρότερα προβλήματα…
Έλεγχος με μάσκα πριν το μπάνιο
Όπως λέει χαρακτηριστικά στην «Κ» ο διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) Επαμεινώνδας Χρήστου, σε περίπτωση εμφάνισης αυτών των μεδουσών προσέχουμε πολύ. «Καλό είναι, πριν μπει μια οικογένεια με παιδιά στη θάλασσα να ελέγχει κάποιος με μάσκα τυχόν ύπαρξη τέτοιων μεδουσών στο νερό».
Δεδομένου ότι μπαίνουμε στον χειμώνα, οι ειδικοί κρούουν το καμπανάκι του κινδύνου στους χειμερινούς κολυμβητές, οι οποίοι θα πρέπει να προσέχουν εξίσου. Γιατί όμως παρατηρούμε φέτος το φαινόμενο των μαζικών εκβρασμών του είδους στις Κυκλάδες;
«Τη χρονιά που διανύουμε υπήρχε μεγάλος πληθυσμός της μωβ μέδουσας στα ανοιχτά του Αιγαίου και προφανώς γι’ αυτό ξεβράζονται στα νησιά των Κυκλάδων».
Πριν από λίγα χρόνια είχε παρατηρηθεί έντονο το φαινόμενο στον Κορινθιακό, καθώς οι μέδουσες του πελάγους είχαν εγκλωβιστεί στον κόλπο, λόγω ρευμάτων ή ανέμων. Εκτιμάται ότι νότιοι άνεμοι ήταν αυτοί που ευθύνονται για την «απόβαση» των κοπαδιών της μέδουσας στα νησιά των Κυκλάδων.
Κλιματική αλλαγή
Σύμφωνα με τον κ. Χρήστου, το φαινόμενο κάνει υπερδεκαετείς κύκλους. «Το παρατηρούμε περίπου κάθε 12 χρόνια, αν και τα τελευταία χρόνια τα περιστατικά πυκνών εμφανίσεων της μωβ μέδουσας έχουν αυξηθεί». Ο λόγος είναι η κλιματική αλλαγή, που με την αύξηση της θερμοκρασίας του νερού αυξάνεται και η περίοδος αναπαραγωγής της μέδουσας, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να εκτινάσσεται.
«Η κλιματική αλλαγή προκαλεί διάφορες ανακατατάξεις στα οικοσυστήματα, όμως δεν ευθύνεται μόνο αυτή», συνεχίζει ο κ. Χρήστου. «Η υπεραλίευση έχει σαν αποτέλεσμα να εξαφανίζονται οι θηρευτές του είδους, με αποτέλεσμα και αυτό να συμβάλει στην αύξηση του αριθμού τους στο Αιγαίο».
Μεταξύ άλλων, οι μέδουσες αποτελούν εκλεκτό μεζέ για τις θαλάσσιες χελώνες, τους τόνους και άλλα μεγάλα ψάρια.
Pelagia noctiluca
Η μέδουσα Pelagia noctiluca έχει διάμετρο 6-10cm και σχήμα «καμπάνας» με κυματοειδείς άκρες. Το χρώμα της είναι ροζ με μωβ χρώμα, με κάθετες ρίγες. Έχει οκτώ απλά πλοκάμια και τέσσερα παχύτερα γύρω από τη στοματική κοιλότητα. Έχει διακριτούς ιστούς, αλλά όχι όργανα και μόνο ένα άνοιγμα του σώματος.
Η P. noctiluca είναι ικανή να παρέχει μια ισχυρή δόση τοξίνης σε κάθε οργανισμό με τον οποίο θα έρθει σε επαφή. Η επαφή με την τοξίνη της μέδουσας μπορεί να είναι επώδυνη αλλά όχι επικίνδυνη. Η εκτιμώμενη διάρκεια ζωής της είναι 2-6 μήνες.
Συμπεριφορά:
Η μέδουσα αυτή είναι βιοφωσφορίζει όταν διαταραχθεί. Θεωρείται ότι ο λόγος που ανέπτυξε την ικανότητα αυτή είναι για να επικοινωνεί με άλλες μέδουσες του είδους της. Επίσης, είναι ικανή να ανιχνεύει το φώς μέσω της χρήσης των πρωτόγωνων “ματιών” της, γνωστά ως ocelli.
Οικότοπος:
Η P. noctiluca ζει στα παράκτια, ζεστά και εύκρατα νερά. Η μεγαλύτερη αφθονία παρατηρείται συχνά μεταξύ 12 – 30 μέτρα βάθος.
Κατανομή:
H P. noctiluca έχει μια ευρεία κατανομή και μπορεί να βρεθεί σε όλα τα ζεστά και εύκρατα νερά, συμπεριλαμβανομένης της Μεσογείου. Καταγράφεται στα ανώτερα στρώματα (12 -30 m) των υπεράκτιων υδάτων. Ομάδες των P. noctiluca μπορούν να παρασυρθούν και σε παράκτια ύδατα, μερικές φορές, σε πυκνές συγκεντρώσεις μέχρι 600 άτομα ανά κυβικό μέτρο.
Τροφή:
H P. noctiluca τρέφεται κυρίως με ζωοπλαγκτόν και τα αυγά ψαριών. Τα θηράματά της παραλύουν από τις νηματοκύστες της.
Χάρτης και για τις τσούχτρες
Να σημειωθεί ότι έχει δημιουργηθεί μία ειδική εφαρμογή για τον εντοπισμό μεδουσών σε LIVE μορφή.
Οι πολίτες εφόσον δουν οποιαδήποτε μέδουσα, μπορούν με τη σειρά τους να την τραβήξουν φωτογραφία και να την «ανεβάσουν» στο inaturalist.org βάζοντας το είδος της μέδουσας, την ημερομηνία που την είδαν και την ακριβή τοποθεσία. Με αυτό τον τρόπο ενημερώνεται ο ειδικός χάρτης της Google, οι λουόμενοι γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή σε ποιο σημείο υπάρχουν μέδουσες και παράλληλα βοηθούν ερευνητές και βιολόγους να τις παρατηρήσουν καλύτερα και να εξιχνιάσουν αυτό το φαινόμενο.
