Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι έκτακτες και απρόσμενες συνθήκες, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, τείνουν να μεταβάλουν και να έχουν άμεσο αντίκτυπο στις εργασιακές σχέσεις και στην αγορά εργασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μαζική είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας ως συνέπεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εν προκειμένω η οικονομική συγκυρία και η κατάσταση που δημιουργείται λόγω της πανδημίας του νέου κορωνοϊού επηρεάζει και θα επηρεάσει ακόμη περισσότερο στο μέλλον τις εργασιακές σχέσεις.
Η αιτία του προβλήματος που είναι εξωγενής (υγειονομικοί λόγοι) επηρεάζει τόσο την ζήτηση, με τον εγκλεισμό στο σπίτι και τον περιορισμό των δραστηριοτήτων κινητικότητας όσο και την παραγωγή, δημιουργώντας προβλήματα στις επιχειρήσεις στον εφοδιασμό, στην διακίνηση προϊόντων και πρώτων υλών.
Κάποιες από τις άμεσες συνέπειες της πανδημίας του κορωνοϊού, είναι το αβέβαιο οικονομικό μέλλον, η οικονομική ανασφάλεια, ο περιορισμός των επενδύσεων, η αλλαγή του ωραρίου, του τόπου και των συνθηκών εργασίας , ο περιορισμός των μεταναστευτικών ροών και της εργασιακής κινητικότητας, ακόμα και για τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παράλληλα μια πολύ σοβαρή συνέπεια της πανδημίας, με πολλές οικονομικές αλλά και κοινωνικές προεκτάσεις, είναι η μείωση του ποσοστού συμμετοχής του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό και στην αγορά εργασίας. Οι οικονομικές δυσχέρειες που θα αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις θα οδηγήσουν σε απολύσεις και στην δημιουργία νέων «απελπισμένων» ανέργων, ενώ από την άλλη ο φόβος της πανδημίας αλλά και η μη δυνατότητας τους να ανταποκριθούν στα νέα τεχνολογικά δεδομένα παροχής της εργασίας ,μέσω των σύγχρονων ηλεκτρονικών μέσων και του διαδικτύου, θα ωθήσει άτομα μεγαλύτερης ηλικίας να απομακρυνθούν από την εργασία τους.
Επιπλέον η νέα τάση για παροχή εργασίας από απόσταση, μέσω τηλεργασίας δημιουργεί ένα πλήθος ερωτημάτων και γκρίζων ζωνών που θα πρέπει πολύ άμεσα να αποσαφηνιστούν από την πολιτεία με νομοθετικές παρεμβάσεις. Για παράδειγμα πως οι αρμόδιοι μηχανισμοί ελέγχου θα διασφαλίζουν ότι τηρείται από τον εκάστοτε εργοδότη το ωράριο εργασίας στην εξ αποστάσεως εργασία; Ποιος θα θεωρείται εργασιακός και ποιος ελεύθερος χρόνος του εργαζομένου και πως θα ελέγχεται η τήρηση του; Θα δημιουργηθούν απαιτήσεις εκ μέρους των εργοδοτών να είναι οι εργαζόμενοι σε καθεστώς επιφυλακής (stand by), ώστε να απαντούν επί παραδείγματι σε emails και εκτός του ωραρίου εργασίας τους ; Συγχρόνως η εξ αποστάσεως εργασία αποδυναμώνει την ομαδική πίεση των εργαζομένων προς τους εργοδότες και εν γένει το συνδικαλιστικό κίνημα. Πως θα διασφαλίζει ο νομοθέτης την λειτουργία του συνδικαλιστικού κινήματος;
Τέλος η επικράτηση της εξ αποστάσεως εργασίας και η μη απαίτηση για φυσική παρουσία του εργαζομένου στον εργασιακό χώρο θα οδηγήσει σε πολλές περιπτώσεις στην αντικατάσταση του μόνιμου προσωπικού που συνδεόταν με την επιχείρηση με σχέση εξαρτημένης εργασίας, με όλα τα δικαιώματα που αυτή συνεπάγεται, από υπεργολάβους που θα αναλαμβάνουν να «τρέχουν» εξ αποστάσεως εργασίες και projects για λογαριασμό της επιχείρησης υπό ένα πολύ πιο ευέλικτο για την επιχείρηση καθεστώς, η διαδικτυακή gig εργασία που είναι, επίσης, εγγενώς επισφαλής.
Όλα τα παραπάνω καθιστούν απόλυτα σαφές ότι οι εργασιακές σχέσεις θα μεταβληθούν άρδην το αμέσως επόμενο διάστημα και ότι απαιτείται η πολιτεία με νομοθετικές παρεμβάσεις της να αποσαφηνίσει το ομιχλώδες τοπίο που φαίνεται να δημιουργείται και να εισαγάγει νέα εργαλεία ελέγχου που να διασφαλίζουν την τήρηση της νομιμότητας στην εργασιακές σχέσεις. Από την άλλη μεριά και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι μέσω και επιμορφωτικών προγραμμάτων, που θα πρέπει να τους παρέχονται δωρεάν από την πολιτεία και τον εργοδότη τους, οφείλουν να αποκτήσουν την απαιτούμενη τεχνολογική κατάρτιση που επιβάλλουν οι νέες συνθήκες εργασίας.
Νάντια Σαλτερή
Δικηγόρος-εργατολόγος
