Στην Κωμιακή της Νάξου, το πιο ορεινό χωριό του νησιού, παραμένουν ακόμα ζωντανές οι παραδόσεις και τα έθιμα των εορτών, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Φώτα.
Οι Κωμιακίτισσες, φημισμένες νοικοκυρές του νησιού, στολίζουν τα σπίτια τους και ετοιμάζουν γλυκίσματα για να υποδεχτούν τις γιορτινές αυτές μέρες. Μπορεί κάποιες από τις παραδόσεις με το πέρασμα των χρόνων να έχουν ξεχαστεί από τις νεότερες γενιές, παραμένουν όμως ζωντανές και καλά φυλαγμένες, στις μνήμες ανθρώπων που είχαν την τύχη να τις ζήσουν…
Η κ. Δέσποινα Κορρέ
Τέτoιοι άνθρωποι όπως η κ. Κυριακή Χωριανοπούλου (κερά-Κούλα η Αρτιμονικόλενα), η κ. Δέσποινα Κορρέ (του Τζιμομιχάλη) και ο κ. Γιώργος Βιτζηλαίος (ο κουρέας του χωριού), μας διηγήθηκαν ιστορίες και μας ταξίδεψαν πολλά χρόνια πίσω σε μια εποχή όπου μπορεί η φτώχεια να ήταν μεγάλη (όπως και σήμερα άλλωστε), αλλά οι άνθρωποι ζούσαν ευτυχισμένοι, ήξεραν να γλεντούν, να χαίρονται και να είναι πιστοί στις παραδόσεις των προγόνων τους.
Όπως χαρακτηριστικά μας περιγράφει η κερά-Κούλα, «οι κάτοικοι του χωριού νήστευαν όλο το σαραντάμερο. Την παραμονή των Χριστουγέννων οι γυναίκες του χωριού στολίζαμε με δάφνες την εκκλησία, περιμένοντας τον ερχομό του Χριστού και η χαρμόσυνη καμπάνα της εκκλησιάς χτυπούσε από τις 4:30 τα ξημερώματα της 25ης Δεκεμβρίου. Όλοι μας, μικροί – μεγάλοι πηγαίναμε από τα ξημερώματα στην εκκλησία για να προσευχηθούμε και να κοινωνήσουμε. Όταν τελείωνε η λειτουργία, οι νοικοκυρές του σπιτιού επέστρεφαν στο σπίτι και άρχιζαν τις ετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι“.
Η κερά-Κούλα θυμάται τις νοστιμιές, την απλότητα, την αγάπη και την αγνότητα των ημερών: “Στην αρχή τηγανίζαμε λίγο γουρουνόπουλο για να ξεκινήσει το φαγοπότι. Μετά ετοιμάζαμε κόκορα βραστό και τον σερβίραμε με όλα τα καλούδια που είχε το σπίτι και συνεχίζαμε μέχρι το μεσημέρι. Κάθε νοικοκυρά είχε ζυμώσει από το προηγούμενο Σάββατο ένα ψωμί, που είχε πάνω του ένα σταυρό ανάγλυφο, φτιαγμένο από ζύμη. Με αυτό το “ψωμί” σταύρωναν και τα ζώα, για το καλό».
“Οι Κωμιακίτισσες, για το στολισμό του σπιτιού φρόντιζαν περίπου μια βδομάδα πριν από τα Χριστούγεννα και τα υλικά που χρησιμοποιούσαν προέρχονταν κυρίως από τη φύση. Για δέντρο χρησιμοποιούσαμε Κουμαριά την οποία στολίζαμε με σκόρδα και κρεμμυδάκια μικρά τυλιγμένα σε χρυσόχαρτο που συνήθως βρίσκαμε από τα κουτιά των τσιγάρων. Ακόμα πιο παλιά όπως έχω μάθει κι εγώ από τους παππούδες μου δεν στόλιζαν καθόλου δέντρο, απλά ασβέστωναν το σπίτι και το στόλιζαν με χειροποίητα στρωσίδια και εργόχειρα που είχαν φτιάξει οι νοικοκυρές“.
Την πρωτοχρονιά το παραδοσιακό φαγητό ήταν “χοίρος κοκκινιστός” που τον έφτιαχναν σε όλα τα σπίτια του χωριού, ενώ για βασιλόπιτα έκαναν ζυμωτό ψωμί στον φούρνο και μέσα έβαζαν ένα κέρμα (αν είχαν), το έκοβαν φέτες και το κάθε μέλος της οικογένειας έπαιρνε το κομμάτι που του αναλογούσε. Πάντα στο κόψιμο του «Σταυρού» προηγούνταν το κομμάτι του σπιτιού, ακολουθούσε του νοικοκύρη, της νοικοκυράς και των παιδιών. Σε όποιον έπεφτε το νόμισμα θα είχε καλή τύχη όλη τη χρονιά. Την Πρωτοχρονιά τα παιδιά περίμεναν πως και πως την καλιστρίνα τους.
“Θυμάμαι, όταν και εγώ ήμουν μικρή περίμενα με μεγάλη λαχτάρα τον θείο μου να έρθει στο σπίτι, να μας κάνει ποδαρικό και να μου κάνει και την καλιστρίνα μου, η οποία ήταν ένα πενηνταράκι αλλά η χαρά μου ήταν απερίγραπτη” μας λέει γεμάτη νοσταλγία η κερά-Κούλα.
Παραμονή Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων τα παιδιά έβγαιναν να πουν τα κάλαντα γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι όλο το χωριό. Ο σπιτονοικοκύρης καλοδέχονταν τα παιδιά και τα κέρναγε γλυκίσματα, φρούτα (σύκα ξερά, καρύδια), αυγά, φαγητό κ.λπ. Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς ήταν δύο ειδών. Την παραμονή το βράδυ μετά τον εσπερινό όπου τραγουδούσαν κάλαντα για τον Άη Βασίλη και την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, μετά τη λειτουργία όπου έβγαιναν μικροί – μεγάλοι όλοι μαζί με τσαμπούνες και ντουμπάκια, ενώ κάποιοι κρατούσαν καλάμια που πάνω τους είχαν μπηγμένα πορτοκάλια και κλαδιά ελιάς για να διώχνουν τα κακά πνεύματα (αυτό το έθιμο αναβιώνετε και τα τελευταία χρόνια στην Κωμιακή από το Πνευματικό Κέντρο).
Όπως μας λέει η κυρά Δέσποινα του Τζιμομιχάλη “τότε δεν ήταν όπως είναι σήμερα“. Δεν υπήρχαν δέντρα, δώρα κλπ. “Την πρωτοχρονιά περίμενα με λαχτάρα τον αδερφό της μάνας μου να μου κάνει την καλιστρίνα μου. Μπορεί τα χρόνια εκείνα να ήταν πιο φτωχά αλλά σίγουρα ήταν πιο ευτυχισμένα” αναπολεί.
“Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, κάθε σπίτι έστρωνε το τραπέζι για να έρθει ο Άη-Βασίλης να φάει. Τοποθετούσαν τον «Σταυρό» στη μέση του τραπεζιού. Από τη μια μεριά, έβαζαν ένα μπουκάλι κρασί και από την άλλη ένα με ρακή, ενώ μπροστά του μια πιατέλα με συκοστάφυδα και καρύδια και τα μαχαιροπίρουνα».
Ο κ. Γιώργης ο κουρέας
Ένα ακόμη έθιμο της Κωμιακής, όπως μας περιγράφει ο κυρ-Γιώργης ο κουρέας ήταν το «τριμπήδημα τσ’ ελιάς».
“Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης κρεμούσε στην πόρτα του σπιτιού του ένα κλαδί ελιάς, κορωνιάς ή κουβαρασκέλας γιατί όπως έλεγαν έφερναν γούρι στο σπιτικό τους. Όταν καθόμασταν όλοι μπροστά στο τζάκι, παίρναμε φύλλα της ελιάς τα σαλιώναμε, τα ρίχναμε πάνω στα κάρβουνα και λέγαμε ευχές: «ανί υρίσει και ντριμηδήσει, θα πάρω την αμουρούζα μου», «ανί υρίσει και ντριμπηδήσει θα πάει καά η χρονιά», «που το ‘βαλα στο λιόφυο και τόπηρε τ’ αιοφυο και πήενε στα ουράνια και κάθουμου και ξάνοια”, διηγείται ο κυρ-Γιώργης αναπολώντας τα νιάτα του.
Οι παλαιοί έδιναν μεγάλη προσοχή στο ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι τους με το νέο έτος, γιατί όπως λέγανε «κάνει ποδαρικό» και αν δεν είχε καλό ποδαρικό, δεν θα τους πήγαινε καλά η χρονιά. Πολλοί την παραμονή της Πρωτοχρονιάς πήγαιναν μια εικόνα στην εκκλησία «για να λειτρουηθεί», την έπαιρναν το πρωί μετά τη λειτουργία και με αυτή στο χέρι έμπαιναν στο σπίτι τους για να κάνουν το “ποδαρικό”.
Όπως σημειώνει ο κυρ-Γιώργης, “κάποιοι έβαζαν τα μικρά παιδιά να κάνουν το ποδαρικό «που ήταν αθώα και δεν έχουν αμαρτίες». Σε περίπτωση που η χρονιά δεν πήγαινε καλά καταριόταν και λέγανε «κακοχράει που μας ήκανε μποδαρικό».
Οι εποχές άλλαξαν, οι άνθρωποι επίσης… αλλά όσο υπάρχουν οι παλαιότεροι καλά θα κάνουν οι νεότεροι να τους αφουγκράζονται γιατί η εμπειρία, η γνώση, η σοφία και η αυθεντικότητα τους μπορούν να αποτελέσουν τα καλύτερα όπλα για την αντιμετώπιση όλων των δύσκολων καταστάσεων που βιώνουμε…
Καλά Χριστούγεννα κι ευτυχισμένος ο νέος χρόνος!
(Γράφουν: Σύλλογος Γυναικών και Πνευματικό Κέντρο Κορωνίδας – Επιμέλεια κειμένου: Πόπη Αλιμπέρτη)
Από το free press περιοδικό my naxos | Τεύχος: 11
