20 χρόνια χωρίς τον Οδυσσέα Ελύτη

Πρόσωπο σαν φτιαγμένο από χαρτί

Που κάποιος το τσαλάκωσε να το πετάξει

Και όμως να το υπάρχει και με κάποια

Χαιρεκακία χαμογελά την ώρα που εμείς

Οι αληθινοί , πεθαίνουμε

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ , ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1979
Είναι βράδυ. Το γραφείο στην οδό Σκουφά είναι για ακόμα μία νύχτα φωτισμένο. Ο ποιητής είναι ήδη εκεί και προσπαθεί να δώσει συνέχεια στο στίχο του. Γράφει για την Ελλάδα, τη θάλασσα, την αγάπη, πάντα με αισιοδοξία. Αυτά είναι και τα βασικά θέματα της ποίησής του.

Γεννημένος το 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης, ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, κατά κόσμο Οδυσσέας Ελύτης, αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές της γενιάς του 1930, με πολλές διακρίσεις στην Ελλάδα ( Κρατικό Βραβείο ποίησης,1960) αλλά και στο εξωτερικό (Νόμπελ Λογοτεχνίας, 1979), ενώ παράλληλα συνδέθηκε με πάρα πολλές εξέχουσες προσωπικότητες των γραμμάτων όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Γιώργος Σεφέρης κά.

Πέθανε στην Αθήνα στις 18 Μαρτίου το 1996.

Η πρώτη του εμφάνιση στην ελληνική ποίηση, έγινε το 1935 όταν ο Γιώργος Σεφέρης και ο Γιώργος Κατσίμπαλης, εκδότες των Νέων Γραμμάτων, τον πίεσαν να δημοσιεύσει τα πρώτα του ποιήματα. Δεν ήθελε να υπογράφει με το κανονικό του όνομα και επέλεξε το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο «Οδυσσέας Ελύτης».

Όπως είχε δηλώσει και ο ίδιος «οι λέξεις από «Ελ» μου ασκούσαν μία μαγεία. Είτε διότι ήταν η Ελλάδα, είτε η ελπίδα, είτε μια Ελένη που ίσως ήμουν τότε ερωτευμένος, είτε η ελευθερία, σκέφτηκα να το αρχίσω έτσι. Κατόπιν ήταν το γράμμα ύψιλον, που για εμένα είναι το πιο ελληνικό γράμμα. Άλλωστε οι Γάλλοι για να το λένε ι γκρεκ, θα πει ότι είναι το ελληνικό.

Και έβαλα μετά το Ελ το ύψιλον. Δε χρειαζόταν λοιπόν, παρά να βάλω μία κατάληξη που να ήταν και λίγο αρχαιοπρεπής –ίτης. Και έτσι ενώ έψαχνα στην αρχή να βάλω κάτι μεταξύ του Ελ- και του –της, έβαλα το ύψιλον και βγήκε το Ελύτης».
Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν ιδιαίτερα δημιουργικά για τον ποιητή. Το 1936, ο Ελύτης συμμετείχε στην Α΄ Διεθνή Υπερρεαλιστική Έκθεση των Αθηνών, παρουσιάζοντας ζωγραφικούς πίνακες σχεδιασμένους με την τεχνική του κολλάζ, ενώ το 1937 πραγματοποίησε τη στρατιωτική του θητεία στην Κέρκυρα και πιο συγκεκριμένα στη Σχολή Έφεδρων Αξιωματικών, έχοντας συνεχή επικοινωνία με το Νίκο Γκάτσο και το Γιώργο Σεφέρη. Τρία χρόνια αργότερα η εκτύπωση της πρώτης προσωπικής του ποιητικής συλλογής «Προσανατολισμοί» είναι γεγονός.

Κατά τη διάρκεια της μάχης στο Αλβανικό Μέτωπο, ο Ελύτης κατατάχθηκε στην Διοίκηση του Στρατηγείου Α΄ Σώματος Στρατού ως ανθυπολοχαγός, ενώ λίγο καιρό αργότερα θα νοσηλευτεί στο νοσοκομείο Ιωαννίνων με σοβαρό κρούσμα κοιλιακού τύφου. Το 1943 θα εκδώσει την ποιητική συλλογή «Ήλιος ο Πρώτος».

Το συγγραφικό του έργο για εκείνη την περίοδο συμπληρώνεται με το δοκίμιο «Τα κορίτσια» (Νέα Γράμματα 1944) και τις μεταφράσεις των ποιημάτων του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα (Τετράδιο, 1945). Πολλοί θα σπεύσουν να κατηγορήσουν τον Ελύτη για την έντονη αισιοδοξία των ποιημάτων του.

Αυτό όμως δε σημαίνει ότι παράμενε ασυγκίνητος στη θέα των κοινωνικοπολιτικών δρώμενων. Απόδειξη η ποιητική συλλογή «Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», για τους πολεμιστές στο Αλβανικό μέτωπο, αλλά ίσως και για τον ποιητή Γιώργο Σαραντάρη, που συμμετείχε στον πόλεμο και πέθανε λόγω σοβαρού τραυματισμού.

Tώρα, σαν από στεναγμό Θεού ένας ίσκιος μεγαλώνει.

Tώρα η αγωνία σκυφτή με χέρια κοκαλιάρικα

Πιάνει και σβήνει ένα ένα τα λουλούδια επάνω της·

Mες στις χαράδρες όπου τα νερά σταμάτησαν

(«Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο

για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», 1945)

Το 1948, ο ποιητής θα βρεθεί στο Παρίσι για να σπουδάσει Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης και θα αποτελέσει ιδρυτικό μέλος της Association Internationale des Critiques d’Art. Εκεί θα γνωρίσει σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών όπως ο Καμύ, ο Ελυάρ, ο Μπρετόν, Πικάσο κ.ά.

Τα χρόνια που ακολουθούν ο Οδυσσέας Ελύτης θα σωπάσει και δε θα εκδώσει για πάνω από 10 χρόνια κάποια ποιητική συλλογή, για να επανέλθει το 1959 με το «Άξιον Εστί», το οποίο θα εκδοθεί το 1960, για το οποίο του απονεμήθηκε το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης.
Ο Οδυσσέας Ελύτης διαβάζει ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ

{youtube}H66Rq4QWkVw{/youtube}

Την ίδια περίοδο θα εκδοθούν οι «Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό», αφιερωμένες στην Τζίνα Πολίτη. Ιδιαίτερα σημαντική χρονιά για τον ποιητή, θα αποτελέσει το 1964, χρόνια έναρξης της ηχογράφησης της ποιητικής συλλογής «Άξιον Εστί» σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Ένα χρόνο αργότερα, ο Ελύτης θα τιμηθεί από το Βασιλιά Κωνσταντίνο με το παράσημο του Ταξίαρχου του Φοίνικα και θα ολοκληρώσει τη συγγραφή των δοκιμίων «Ανοιχτά χαρτιά». Στην εν λόγω συλλογή δοκιμίων, ο Ελύτης αφιερώνει ένα κεφάλαιο για την ποιητική του Ανδρέα Κάλβου.

Κατά την περίοδο της Δικτατορίας του 1967, ο Ελύτης θα ασχοληθεί με το κολάζ και τη ζωγραφική. Μπορεί να μην εξέφραζε ποτέ τις πολιτικές του πεποιθήσεις, αλλά πάντα φρόντιζε να είναι ενήμερος για τα δρώμενα, όπως επισημαίνει και η κυρία Ιουλίτα Ηλιοπούλου, ποιήτρια και τελευταία σύντροφος του ποιητή.

Η στάση, όμως που Ελύτη αποδείκνυε την εναντίωσή του στο καθεστώς. Μάλιστα αρνήθηκε να παραλάβει το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας, που είχαν θεσπίσει οι ίδιοι οι δικτάτορες, ενώ παράλληλα, επέλεξε να «αυτοεξοριστεί» στη Γαλλία το 1969, όπως και άλλοι σπουδαίοι άνθρωποι, όπως ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης και ο τραγουδιστής Αντώνης Καλογιάννης.

Τραγούδι: Ελένη Βιτάλη – Γειά σου κύριε μενεξέ

{youtube}DQvHNecg16w{/youtube}

Τρίτη ποιητική συλλογή που θα κυκλοφορήσει τον ίδιο χρόνο, το ερωτικό «Μονόγραμμα», ένας ύμνος στην αγάπη.

Το «Μονόγραμμα»

Απαγγελία: Ιουλίτα Ηλιοπούλου, Μίκης Θεοδωράκης

{youtube}PirwybmDsrw{/youtube}

Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν οι συλλογές:

Τα Ρω του Έρωτα (1972)
Τα Ετεροθαλή (1974)
Μαρία Νεφέλη (1978)
Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας(1982)
Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (1984)
Ο μικρός ναυτίλος(1985)
Ιουλίου Λόγος (1991)
Τα ελεγεία της Οξώπετρας(1991)
Η ποδηλάτισσα(1991)
Δυτικά της λύπης (1995)
Εκ του πλησίον (1998, μεταθανάτια έκδοση)

Το Νόμπελ Λογοτεχνίας

Το 1979, η Σουηδική Ακαδημία επιλέγει να βραβεύσει τον Οδυσσέα Ελύτη “Για την ποίησή του, που με φόντο την ελληνική παράδοση, με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική οξύνοια ζωντανεύει τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία.

Στη στήλη Λέσχη Αθανάτων της Εφημερίδας «Ελευθεροτυπία», τριάντα χρόνια μετά θα δημοσιευτεί μία άγνωστη ιστορία από τη βραδιά, που ο ποιητής έμαθε πως κέρδισε το βραβείο Νόμπελ. Ο γνωστός σκηνογράφος Διονύσης Φωτόπουλος, αναφέρει πως ο Ελύτης υποψιαζόταν τι θα συμβεί και ήταν ανήσυχος. Ήταν ένα ήσυχο βράδυ στο σπίτι του ποιητή στην οδό Σκουφά. Ξαφνικά χτυπά το τηλέφωνο. Το σηκώνει ο Δ.Φωτόπουλος και λίγο αργότερα, ανακοινώνει στον ποιητή τη βράβευσή του. Ο Οδυσσέας Ελύτης απάντησε: «Μπράβο, πολύ ωραία», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Φωτόπουλος.

Λίγο αργότερα ο ποιητής δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από την Προεδρία της Κυβέρνησης, που είχε ειδοποιηθεί από την πρεσβεία, ενώ παράλληλα άρχισαν να εμφανίζονται και οι δημοσιογράφοι. Ο Ελύτης μόλις τους είδε ξαφνιάστηκε και ένιωθε αμήχανα μιας και πάντα ήταν αρκετά διακριτικός. Έπειτα, το ίδιο βράδυ ο ποιητής πήγε στο σπίτι του γνωστού σκηνογράφου και του ανέφερε ότι τρελάθηκε από τους δημοσιογράφους και τους ζήτησε ευγενικά να φύγουν.

Οι δύο φίλοι κάθισαν στη βεράντα του σπιτιού του σκηνογράφου, όπου κουβέντιασαν για ώρα… Λίγο αργότερα ο Ελύτης είπε για τον προσωπικό του φίλο και εκδότη: «Αχ, τι έχω να τραβήξω αύριο από τον Καρύδη».

Όλα αυτά περιγράφονται από το γνωστό σκηνογράφο, ο οποίος χαρακτήρισε τον Ελύτη ως έναν άνθρωπο που η μνήμη της φιλίας του, συνεχίζει να τον τιμά.

Στις 10 Δεκεμβρίου του 1979, ο Ελύτης αφού παρέλαβε το βραβείο Νόμπελ έκλεισε το λόγο του λέγοντας «Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ .Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά.

Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε.

Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση και δη στους καιρούς τους durftiger είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ’ όλ’ αυτά βρίσκεται στα χέρια μας.»

Ο τελευταίος εθνικός ποιητής, ο ποιητής του Αιγαίου, είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που έχουν αποδοθεί κατά καιρούς στον ποιητή. Πολλοί θα αναρωτιούνται ποιος ήταν πραγματικά ο Οδυσσέας Ελύτης. Ίσως η απάντηση να μην είναι ίδια για όλους, γιατί διαβάζοντας τα ποιήματά του, τα δοκίμιά του, παρατηρώντας τα κολάζ του, ο καθένας θα αντιληφθεί έναν δικό του «Οδυσσέα Ελύτη», έναν Ελύτη που δεν περιορίζεται σε ταμπέλες, αλλά δίνει συνέχεια στο στίχο του και χαράζει το δικό του μονοπάτι, ένα μονοπάτι που είναι διαφορετικό για τον καθένα από εμάς.

«Για αυτό γράφω. Γιατί με γοητεύει να υπακούω σε αυτόν που δε γνωρίζω, που είναι ο εαυτός μου ολάκερος, όχι ο μισός που ανεβοκατεβαίνει τους δρόμους και φέρεται εγγεγραμμένος στα μητρώα αρένων του Δήμου. Είναι σωστό να δίνουμε στο άγνωστο το μέρος που του ανήκει. Να γιατί πρέπει να γράφουμε.

Γιατί η ποίηση μας ξεμαθαίνει από τον κόσμο, τέτοιον που τον βρήκαμε.

Τον κόσμο της φθοράς. Η Ποίηση έρχεται κάποια στιγμή να δούμε ότι είναι η μόνη οδός για να υπερβούμε τη φθορά, με την έννοια που ο θάνατος είναι η μόνη οδός για την Ανάσταση.»

Τραγούδι : Το Παράπονο

{youtube}ZbX0AKHPDPA{/youtube}

Άλλα έργα του Ποιητή:

Δοκίμια
Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου, Νέα Εστία, Αθήνα 1946
Ο ζωγράφος Θεόφιλος, Αστερίας, Αθήνα 1973
Ανοιχτά χαρτιά, Αστερίας, Αθήνα 1974
Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, Ερμείας, Αθήνα 1976
Σηματολόγιον, Ερμείας, Αθήνα 1977
Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο, Τραμ, Θεσσαλονίκη 1978
Ιδιωτική οδός, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1989
Τα δημόσια και τα ιδιωτικά, Ίκαρος, Αθήνα 1990
Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα 1992
Ο κήπος με τις αυταπάτες, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1995
Μεταφράσεις
Πωλ Ελυάρ, Ποιήματα, περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα», Αθήνα 3/1936
Πωλ Ελυάρ, Δημόσιο Ρόδο, περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα», Αθήνα 11/1936
Pierre Jean Jouve, Ποιήματα Ι-ΧΧVΙΙ, περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα», Αθήνα 12/1938
Ζαν Ζιρωντού, Νεράιδα – Ονειρόδραμα σε τρεις πράξεις, Εταιρία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα 1973
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ο κύκλος με την κιμωλία, Εταιρία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα 1974 (Επανακυκλοφορεί από Ύψιλον/θέατρο, Αθήνα 2010)
Δεύτερη γραφή (Αρτύρ Ρεμπό, Κόμης του Λοτρεαμόν, Πωλ Ελυάρ, Pierre Jean Jouve, Giuseppe Ungaretti, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Μαγιακόφσκι), Ίκαρος, Αθήνα 1976
Σαπφώ, Ίκαρος, Αθήνα 1984
Απόστολος Ιωάννης, Η Αποκάλυψη, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1985
Κριναγόρας, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1987
Ζαν Ζενέ, Οι Δούλες, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1994