Αφιέρωμα στη μνήμη του Μανώλη Γλέζου
Μιχάλη Φραγκίσκου, Μεταλλουργού Μηχανικού ΕΜΠ, Διδάκτορα Μηχανικού ΕΜΠ
Το «Απεραθίτικο Γεωλογικό Μουσείο» έρχεται ξανά στην επικαιρότητα με την υπογραφή του συμφώνου συνεργασίας του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων με την Εθνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), με σκοπό την επιστημονική και συμβουλευτική στήριξή του. Μια συνεργασία η οποία, στην ψηφιακή εποχή, ανοίγει τις πλέον ελπιδοφόρες προοπτικές στην μέχρι τώρα πορεία του Μουσείου. Επιστημονική υπεύθυνη έχει ήδη οριστεί η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Νίκη Ευελπίδου, η οποία έχει αναπτύξει πλούσια ερευνητική και εκπαιδευτική δραστηριότητα στην Νάξο.
Συνεργασίες όχι πρωτόγνωρες για το Μουσείο, αφού λίγους μήνες μετά την ίδρυσή του το 1966, τέθηκε κάτω από την επιστημονική εποπτεία του Ι.Γ.Ε.ΥΠ. (πρόγονου του ΕΑΓΜΕ), όπως και μετά την επαναλειτουργία του το 1987 κάτω από το ΙΓΜΕ. Πάντα είχε την επιστημονική ανιδιοτελή βοήθεια πολλών καθηγητών πανεπιστημίου, με πιο χαρακτηριστική του Νικ. Σκαρπέλη που το αναβάθμισε και του έδωσε τη σημερινή μορφή. Αποτελούσε δε συχνά μέρος της εκπαίδευσης των φοιτητών της Γεωλογίας.
Είναι επίκαιρο σήμερα να ερευνηθεί η ιστορική διαδρομή του Μουσείου σε σχέση με τον ιδρυτή του, τον Μανώλη Γλέζο. Ο Μανώλης προσέγγισε την επιστήμη της γεωλογίας στη φυλακή, μέσα από τα μοναδικά βιβλία που του επέτρεπαν να διαβάζει. Έχοντας ζωντανές τις παιδικές παραστάσεις της πετραίας Γης του χωριού, κουβαλώντας τις παρατηρήσεις των πετρωμάτων από τις πολιτικές περιοδείες του στις Κυκλάδες, αγάπησε την γεωλογία και ως εξόριστος της δικτατορίας στη Λέρο, με σκληρή μελέτη πήρε το «δίπλωμα» του και στα μετέπειτα χρόνια ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας της Γεωλογίας πολλών πανεπιστημίων.
Το Γεωλογικό Μουσείο υπερβαίνοντας τον εκθεσιακό του χώρο, αποτέλεσε τον πυρήνα ενός γεωπολιτισμού που ξεκινούσε από τη σμύριδα, την εργασία στα ορυχεία, διαπερνούσε τα βουνά με το σύρμα του εναέριου, τις πέτρινες κατασκευές, τις πηγές, τις ακτές, τις ανεβάλουσες και έφθανε ως την αλλαγή της στάσης του ανθρώπου απέναντι στην πατρώα Γη, θέτοντας παγκόσμια περιβαλλοντικά θέματα σε συζήτηση και πρότυπη αντιμετώπιση.
Ένα Γεωλογικό Μουσείο από τα λίγα οργανωμένα της Ελλάδας, σε ένα μικρό χωριό μιας τυπικής ελληνικής γεωλογικής περιοχής χωρίς πληθώρα ορυκτών ή ιδιαίτερα γεωλογικά φαινόμενα, αποτελεί σίγουρα ένα παράδοξο που προκαλεί τη διερεύνησή του. Πολλά είναι τα ερωτήματα που ανακύπτουν ως προς την ίδρυση του Μουσείου από τον Μ. Γλέζο, όπως και πολλά για την μετέπειτα πορεία του:
Γιατί σε μια ταραγμένη πολιτικά εποχή, στις προτεραιότητες του Μανώλη βρίσκεται το Γεωλογικό Μουσείο μαζί με μια βιβλιοθήκη στο χωριό του; Είναι απλά η ενασχόλησή του με τη Γεωλογία ή μια έκρηξη στο υποσυνείδητό του, του παιδικού βιώματος της πετραίας Απεραθίτικης Γης; Και γιατί το αφιερώνει στη μνήμη του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, συγγραφέα του πρώτου βιβλίου για τη σμύριδα και του βιβλίου «Γη»;
Το βασικότερο όμως ερώτημα είναι γιατί μετά την ίδρυσή του, το μουσείο γίνεται κοινή ενεργή υπόθεση συμμετοχής όλων των Απεραθιτών/σσων; γιατί το αγκαλιάζουν και το εμπλουτίζουν καθημερινά; Έχουν οι Απεραθίτες τόσο αναπτυγμένη την αίσθηση της γεωλογικής κληρονομιάς;
Γνωρίζουν οι Απεραθίτες/σσες τις θεωρίες εξέλιξης της Γης ή τις αντιλαμβάνονται με απλές παρατηρήσεις της διαδοχής των στρωμάτων στο Φανάρι, στον Ζα, στα απολιθωμένα θαλασσινά κοχύλια και φύκια στα βουνά; Αντιλαμβάνονται ότι ο τόπος που ζουν, είναι αποτέλεσμα παγκόσμιων γεωδυναμικών διεργασιών και περιφερειακών τεκτονικών αλλαγών; Το παγκόσμιο τμήμα του Μουσείου μήπως επιβεβαιώνει αυτό ακριβώς;
Πώς οι απλοί Απεραθίτες/σσες συνδέουν την εξελικτική ιστορία της ζωής με την γεωλογική ιστορία της Γης, γιατί αυτό ακριβώς δείχνει η διάσωση και προσφορά στο μουσείο του απολιθώματος της άνω γνάθου και των οστών του νάνου ελέφαντα. Πώς αντικρίζοντας μια πέτρα, το πέτρινο απολίθωμα του ελέφαντα, αντιλαμβάνονται ότι αυτή η πέτρα ήταν κάποτε ζωή και κατέληξε έτσι μέσα από μια εξελικτική βιογεωλογική διεργασία; Πώς αντιλαμβάνονται ότι αυτή η πέτρα είναι κάτι σπάνιο, είναι κομμάτι μιας παγκόσμιας αλυσίδας της ζωής και της Γης; Και γιατί ενώ αναγνωρίζουν ότι είναι παγκόσμιο, θεωρούν ότι ανήκει στον τόπο που βρέθηκε και πρέπει να φυλαχθεί σε ένα τοπικό μουσείο;
Πώς κατορθώνουν και δένουν αρμονικά το παγκόσμιο με το τοπικό με την ίδρυση του Μουσείου;
Και πώς από τη δεκαετία του 1980, ξεκινούν τα παγκοσμίου ενδιαφέροντος πειράματα αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, της λειψυδρίας, της διάβρωσης των εδαφών, η λειτουργία του Υδρολογικού Κέντρου-Υδρολογικής Σχολής, του Σταθμού Αξιοποίησης ήπιων πηγών ενέργειας, η κατασκευή 76 φραγμάτων ανάσχεσης της χειμαρρικής ροής, η ανακατασκευή πολλών αναβαθμίδων, η υλοποίηση του έργου MEDSPA-91 «Ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση στη Νάξο με μέτρα καταπολέμησης της διάβρωσης των εδαφών»;
Πολλά είναι τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν. Τις απαντήσεις δίνει ως Απεραθίτης ο Μανώλης Γλέζος, γραπτά και έμπρακτα:
Ο Απεραθίτης στη μισή του ζωή έχει δουλέψει μέσα στα σπλάχνα της Γης για να ξεριζώσει λίγες πέτρες σμυρίγλι, έχει βιώσει τα έγκατα της Γης, γνωρίζει τη Γη από μέσα, γνωρίζει τα σημάδια της Γης που οδηγούν στο σμυρίγλι, δηλαδή στην επιβίωση. Και στην άλλη μισή ζωή έξω από τη Γη, στο σκληρό τοπίο και το φως, έχει σπάσει με τα χέρια του άπειρες πέτρες συνθέτοντας έργα γεωαισθητικής και διαμορφώνοντας έναν πετραίο πολιτισμό.
Ο κάτοικος της περιοχής βρίσκεται συνεχώς, από τα προϊστορικά χρόνια, σε μια αμφίδρομη επικοινωνία με τον περιβάλλοντα γεωχώρο που βιώνεται έντονα από αυτόν, οι πέτρες σαν εργαλείο και πρώτη ύλη διαπερνούν την ύπαρξή του, διαπαιδαγωγείται καθημερινά από το γεωπεριβάλλον, διαμορφώνει τη συνείδηση της πετραίας Γης, μια οικουμενική γεωπαιδεία και τελικά ανταποδίδει το χρέος του προς τη δασκάλα του, τη ΓΗ, με την ίδρυση του Γεωλογικού Μουσείου.
Σε αυτές τις ανεκτίμητες Αξίες της ιστορικής μνήμης του Μουσείου, στο ανεξίτηλο αποτύπωμα του Μανώλη, πρέπει να στηριχθεί κάθε προσπάθεια αναβάθμισης από το ΕΑΓΜΕ. Δεν πρέπει να γίνει απλά ένα σύγχρονο Μουσείο, ενταγμένο στο δίκτυο των τουριστικών αξιοθέατων της Νάξου. Πρέπει να ξαναγίνει κέντρο δράσεων συντήρησης και ανάδειξης του πετραίου πολιτισμού της περιοχής, που από την κατάργηση των Κοινοτήτων και των Πολιτιστικών Οργανισμών βιάζεται και αποσυντίθεται σε άψυχες πέτρες και σκουριές. Να αναπτυχθούν ξανά δράσεις παγκόσμιου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος και δράσεις προστασίας της γεωπεριβαλλοντικής φυσιογνωμίας της Νάξου.
Ο ιδρυτής του Μουσείου το είχε κάνει σαφές: “Θα σας κυνηγάει η ύπαρξή μου, για να κάνετε αυτό που πρέπει να κάνετε! Μη νομίζετε ότι θα γλιτώσετε από μένα ποτέ”. Ένα μήνυμα στους πολιτικούς, αλλά και στο Δήμο Νάξου!!
