Του Μιχάλη Χάλαρη (Δρ Χημικού, υποψήφιου βουλευτή Κυκλάδων, π. Προέδρου της Ένωσης Ελλήνων Χημικών & μέλους της επιστημονικής και οργανωτικής επιτροπής των συνεδρίων AQUA)
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νερού 2015 στις 22 Μαρτίου, οφείλουμε να τονίσουμε ότι το νερό δεν είναι εμπόρευμα, αλλά κοινωνικό αγαθό και γι’ αυτό δεν υπόκειται στον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Η ιδιωτικοποίηση του νερού, όπου κι αν αυτή εφαρμόσθηκε, απέβη σε βάρος του κοινωνικού συνόλου κι απέτυχε παταγωδώς, με αποτέλεσμα η διαχείριση του νερού να επανακτηθεί από δημόσιους ή δημοτικούς φορείς. Η σοβαρότατη δημοσιονομική κρίση που διέρχεται η χώρα μας δεν θα πρέπει να αποτελέσει την αφορμή για να εκχωρηθούν αγαθά δημοσίου συμφέροντος σε ιδιώτες.
Σε μια εποχή που το νερό είναι ένας ανανεώσιμος, αλλά περιορισμένος πόρος, με τη ζήτησή του να αυξάνεται και την προοπτική των κλιματικών αλλαγών να είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός, το πρόβλημα της ανεπάρκειάς του στη Μεσόγειο, στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου καθίσταται πιο έντονο.
Προκειμένου να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα, πριν να είναι τραγικά αργά, είναι αναγκαία η εγκαθίδρυση μιας νέας κουλτούρας για το νερό, με στόχο η ορθολογική διαχείριση και η προστασία των υδατικών πόρων να αποτελεί μέγιστη προτεραιότητα για τα νησιά μας στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης πολιτικής, που λαμβάνει σοβαρά υπόψη, όχι μόνο τις ανθρώπινες ανάγκες, αλλά και τις απαιτήσεις των φυσικών οικοσυστημάτων.
Στην Ελλάδα η κατανάλωση σε νερό έχει αυξηθεί κατά 45{ebf2de1fdbfefdec110a02f4c927aa7ce558be84e5a322e6c41137cb467b3c6d} από το 1980. Η αύξηση συνδέεται με την εντατική οικοδόμηση, καθώς και με τις καταναλωτικές συνήθειες των κατοίκων. Γνωρίζουμε ότι όσο αυξάνεται το βιοτικό επίπεδο αυξάνεται και η οικιακή χρήση του νερού. Οι κάτοικοι των χωρών με ανεπτυγμένες οικονομίες καταναλώνουν καθημερινά κατά μέσο όρο έως και 10 φορές περισσότερο από τους κατοίκους των χωρών με αναπτυσσόμενες οικονομίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι αν και καθημερινά χρειάζονται 50 περίπου λίτρα νερού για να καλυφτούν οι ανάγκες σε νερό ενός ατόμου η ποσότητα αυτή μπορεί να φτάσει μέχρι τα 170 λίτρα (στην Ευρώπη) και τα 300 λίτρα (στις ΗΠΑ). Οι τουρίστες, συνήθως, καταναλώνουν πολύ περισσότερο νερό από ότι οι μόνιμοι κάτοικοι (π.χ. στα πολυτελή ξενοδοχεία η κατανάλωση μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 450 λίτρα/μέρα/άτομο).
Εκτός από την αλόγιστη οικιακή κατανάλωση του νερού, ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα είναι το νερό που χάνεται από τις διαρροές των δικτύων ύδρευσης. Οι διαρροές αυξάνονται όσο τα συστήματα ύδρευσης παλιώνουν και οι σωλήνες φθείρονται. Η συντήρηση των δικτύων και ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων είναι απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να περιορισθούν οι διαρροές, αλλά και ο κίνδυνος μόλυνσης του νερού. Επίσης η υπεράντληση των υπόγειων νερών έχει οδηγήσει στην εξάντλησή τους σε πολλές παράκτιες περιοχές και στην υφαλμύρηση των υπόγειων νερών.
Στα νησιά μας έχουμε σημαντικά μικρότερες βροχοπτώσεις συγκριτικά με άλλες περιοχές της χώρας μας, ενώ μεγάλη ποσότητα του βρόχινου νερού καταλήγει στη θάλασσα εξαιτίας των απότομων πλαγιών και της μικρής κοίτης που έχουν τα ποτάμια.
Επίσης, στα νησιά μας και γενικότερα στις παραλιακές και τουριστικές περιοχές, οι ανάγκες σε νερό είναι συνήθως μεγαλύτερες από το διαθέσιμο νερό, ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Συνήθως οι επιπλέον ανάγκες καλύπτονται με νερό που μεταφέρεται στα νησιά με βυτιοφόρα πλοία ή με αφαλάτωση. Βέβαια, για τη σωστή διαχείριση του νερού, προτού προστρέξουμε στη μεταφορά νερού από άλλα μέρη χρειάζεται:
- Να περιορίσουμε την κατανάλωση του νερού.
- Να αξιοποιήσουμε όλες τις κατακρημνίσεις, ώστε να συλλέγεται το νερό της βροχής σε υπέργειες ή/και υπόγειες δεξαμενές και σε μικρά φράγματα.
- Να ενισχύσουμε το έδαφος, ώστε να συγκρατεί και να απορροφά το νερό και έτσι να εμπλουτίζεται ο υδροφόρος ορίζοντας με αναβαθμίδες (πεζούλες) σε πλαγιές.
- Να αξιοποιήσουμε άλλους εναλλακτικούς υδάτινους πόρους, όπως είναι το ‘γκρίζο’ νερό, τα επεξεργασμένα λύματα και το αφαλατωμένο νερό (με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας).
Η επιστημονική κοινότητα της χώρας μας έχει προτείνει μέτρα και προσεγγίσεις για την αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων στα νησιά, αξιοποιώντας καλές πρακτικές που ήδη έχουν εφαρμοστεί και είναι τα εξής:
- Ο φυσικός και τεχνικός εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφορέων με την κατασκευή μικρών φραγμάτων ή/και λιμνοδεξαμενών, εφόσον το επιτρέπουν οι γεωλογικές συνθήκες. Επίσης, ο εμπλουτισμός με τη χρήση νερού από βιολογικό καθαρισμό λυμάτων, με μονάδες συλλογής βρόχινου νερού (κυρίως, με υπόγεια αποθήκευση για τη μείωση της φυσικής εξάτμισης). Ας αναφερθεί το παράδειγμα της Μυκόνου μέσα από τα λόγια του δημάρχου του νησιού Χρήστου Βερώνη: «Η Μύκονος είναι ξερονήσι. Ωστόσο, με τα δύο φράγματα στο Μαράθι, χωρητικότητας 3.000.000 κ.μ. και 1.000.000 κ.μ. νερού, λύσαμε σε σημαντικό βαθμό το πρόβλημα ύδρευσης. Ταυτόχρονα, με τα δύο διυλιστήρια που εγκαταστήσαμε, έχουμε από το ένα φράγμα 6.000 κ.μ. πόσιμο νερό και από το άλλο 2.000 κ.μ.».
- Η αξιοποίηση των φυσικών υφάλμυρων νερών (υπόγειων υδροφορέων) όπως π.χ. στη Φολέγανδρο, που έχουν εντοπισθεί μεγάλες ποσότητες υπόγειου υφάλμυρου νερού του οποίου η ποιότητα μπορεί να βελτιωθεί, ώστε να γίνει αποδεκτό για διάφορες χρήσεις, με τεχνικές μεθοδολογίες που προσομοιάζουν με την κλασική αφαλάτωση, αλλά υπερέχουν περιβαλλοντικά και ως προς το κόστος της παραγωγικής διαδικασίας. Έτσι, θα μπορούσε να γίνεται χρήση διπλών δικτύων με δύο ποιότητες νερού: υψηλής ποιότητας πόσιμο και υφάλμυρο.
- Οι υδρογεωτρήσεις πρέπει να χωροθετούνται, να αδειοδοτούνται και να υπόκεινται σε σαφείς και ελέγξιμους κανόνες διαχείρισης.
- Η αξιοποίηση των παραδοσιακών τεχνικών, όπως π.χ. η αποκατάσταση ή δημιουργία των αναβαθμίδων «ξερολιθιών», για τη συγκράτηση χώματος και νερού στα πρανή των βουνών και λόφων, πρέπει να εξαντλεί την εμβέλειά της (έχουν και ιδιαίτερη οικολογική αλλά και πολιτιστική αξία). Γνωστό παράδειγμα είναι το πρόγραμμα που εφάρμοσε με επιτυχία στο δήμο Απεράθου (Νάξος) ο Μανώλης Γλέζος.
- Η διαδικασία της αφαλάτωσης, όταν αποτελεί μία εκ των ουκ άνευ ανάγκη θα πρέπει να χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, (π.χ. αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, κ.ά) με βάση το στρατηγικό και τοπικό σχεδιασμό και τη μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Π.χ. στη Μήλο και την Κίμωλο γίνεται με γεωθερμική ενέργεια.
Ιδιαίτερης σημασίας αποτελεί η ύπαρξη ενός οργανωμένου και συντονισμένου πλαισίου δράσης, που θα ενημερώσει, θα ευαισθητοποιήσει και θα κινητοποιήσει πολίτες, φορείς και υπηρεσίες για να προλάβουμε τα χειρότερα… Γιατί η εκ των υστέρων δράση είναι μη δράση.
