Του Μιχάλη Χάλαρη
Ένας από τους πρωταγωνιστές των προβλημάτων που έχει να αντιμετωπίσει η χώρα μας είναι αδιαμφισβήτητα το ασφαλιστικό.
Για να μην αυτομαστιγωνόμαστε, όμως, το ασφαλιστικό αποτελεί αγκάθι για όλο τον δυτικό κόσμο, καθώς καμία χώρα δεν έχει διασφαλίσει την, σε βάθος χρόνου, βιωσιμότητά του.
Η γήρανση του πληθυσμού πιέζει τα ασφαλιστικά συστήματα της Ευρώπης για αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης και μείωση των ποσοστών αναπλήρωσης. Με το δεδομένο αυτό, στην υπόλοιπη Ευρώπη το κράτος θεσμοθέτησε τον 2ο και 3ο πυλώνα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους πολίτες να συμπληρώνουν με προσωπική αποταμίευση την προσδοκώμενη σύνταξη. Στην Ελλάδα διστάζουμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την ουσιαστική ανάπτυξη του 2ου πυλώνα και αρνούμαστε να θεσμοθετήσουμε τον 3ο πυλώνα. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι ακόμα και τούτη την ύστατη ώρα της κρίσης τα κόμματα διαγκωνίζονται για το ασφαλιστικό, αγνοώντας την πραγματικότητα.
Ωστόσο, ποτέ δεν είναι αργά για εθνική συνεννόηση και το ασφαλιστικό είναι ένα πεδίο που οφείλουν όλες οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου μας να προσπαθήσουν να επιτευχθεί συναίνεση για κάτι μεγάλο και διαχρονικό. Η κατανόηση, βεβαίως, του ζητήματος από την κοινωνία είναι κομβικής σημασίας. Όσο κυριαρχεί ο μύθος ότι οι συντάξεις σημερινές και μελλοντικές, μειώνονται, επειδή κάποιοι κακοί Ευρωπαίοι μας επιβάλλουν άγρια λιτότητα ή επειδή κάποιοι λεηλάτησαν τα αποθεματικά των Ταμείων, η κοινωνία δεν πρόκειται να συναινέσει σε καμία μεταρρύθμιση.
Αυτό που χρειάζεται είναι να δούμε κατάματα την αλήθεια όλοι. Σήμερα, στην Ελλάδα, 3.630.000 εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις 2.650.000 συνταξιούχων, που μάλιστα ο μέσος όρος τους είναι μεγαλύτερος από το μέσο εισόδημα των εργαζομένων. Σήμερα ξοδεύουμε το 16,2{ebf2de1fdbfefdec110a02f4c927aa7ce558be84e5a322e6c41137cb467b3c6d} του ΑΕΠ στις συντάξεις. Προφανώς είναι αδύνατον να συνεχίσουμε έτσι όσο κι αν αυξήσουμε την κρατική συμμετοχή.
Επιπλέον, η Κυβέρνηση σήμερα έχει μετατρέψει, με την περικοπή των 2,5 δις ευρώ, το ασφαλιστικό σε δημοσιονομικό, και δίνει την εντύπωση ότι το αντιμετωπίζει απλά ως ένα προαπαιτούμενο, που πρέπει να κλείσει τάχιστα, προκειμένου να προχωρήσει η αξιολόγηση, η οποία με τη σειρά της -αφού οδηγήσει σε νέα δημοσιονομικά μέτρα- είναι προϋπόθεση για να ανοίξει η συζήτηση διευθέτησης του δημόσιου χρέους.
Όμως, το ζητούμενο δεν είναι απλά και μόνο να ψηφιστεί ένα ασφαλιστικό που θα καλύπτει το δημοσιονομικό, αλλά πως θα δομηθεί ένα βιώσιμο σύστημα χωρίς αδικίες.
Δυστυχώς, με το σχέδιο που κατατέθηκε, δεν εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα και η δικαιοσύνη, αφού γίνεται μετακύλιση των επιβαρύνσεων από το ένα στρώμα στο άλλο, πάντα μέσα στο πλαίσιο των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων.
Δυστυχώς, με το σχέδιο που κατατέθηκε, δεν εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα και η δικαιοσύνη, αφού γίνεται μετακύλιση των επιβαρύνσεων από το ένα στρώμα στο άλλο, πάντα μέσα στο πλαίσιο των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων.
Μία πρώτη, δομική αδυναμία της πρότασης της Κυβέρνησης, συνίσταται στο γεγονός ότι η διασύνδεση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης με την πορεία της οικονομίας, της απασχόλησης και των δημογραφικών δεδομένων είναι ατελής, με αρνητικές επιπτώσεις και περιορισμένο ορίζοντα.
Μείωση των συντάξεων, θα οδηγήσει στην εξαθλίωση εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες ανέργων που εξαρτώνται οικονομικά από τους συνταξιούχους γονείς τους. Αύξηση των εργοδοτικών εισφορών από την άλλη θα φέρει μεγαλύτερη ύφεση και αύξηση της αδήλωτης εργασίας.
Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό από όλους είναι ότι το πρόβλημα επίλυσης του ασφαλιστικού είναι άμεσα συνδεδεμένο με την αντιμετώπιση της ανεργίας, των υψηλών ποσοστών αδήλωτης εργασίας και της αρνητικής ανάπτυξης. Αν εστιάσουμε σε αυτή την πτυχή θα μπορέσουμε να φωτίσουμε σφαιρικότερα το ζήτημα του ασφαλιστικού.
Με το δεδομένο αυτό λοιπόν, οφείλουμε να προχωρήσουμε και σε μια σειρά παραδοχών και προτάσεων.
Καταρχάς, η ενοποίηση των φορέων κοινωνικής ασφάλισης δεν είναι αυτοσκοπός αλλά εργαλείο και ως τέτοιο θα πρέπει να προσεγγισθεί ώστε να μη δημιουργήσει πιο πολλά προβλήματα από όσα θα λύσει. Η δημιουργία μεγάλων ομάδων ασφαλισμένων μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση προβλημάτων και στην καλύτερη λειτουργία των φορέων κοινωνικής ασφάλισης υπό την προϋπόθεση ότι: α) λαμβάνονται υπ’ όψιν οι αντικειμενικές ιδιαιτερότητες της κάθε μορφής απασχόλησης και β) είναι καλά σχεδιασμένες και η υλοποίησή τους θα γίνει με τρόπο που θα εξασφαλίζει την οικονομική βιωσιμότητα των φορέων και τα ασφαλιστικά δικαιώματα, αλλά και που θα αποτρέπει λειτουργικά αδιέξοδα και την ταλαιπωρία των ασφαλισμένων.
Φυσικά, θα πρέπει να προστατευθεί ο αναδιανεμητικός χαρακτήρας τουσυστήματος με σεβασμό στην αναλογική ισότητα και άρα στη σχέση αποδοχών –εισφορών – παροχών.
Παράλληλα θα πρέπει να προχωρήσουμε στη δημιουργία επαγγελματικώνταμείων ως τρίτου πυλώνα που μπορεί να συμπληρώνει τα ποσοστάαναπλήρωσης. Στην επαγγελματική ασφάλιση έχουμε κεφαλαιοποιητικόσύστημα. Κυρίως σε περιόδους κρίσης είναι απαραίτητο να υπάρχουν και τα δύοσυστήματα, έτσι ώστε το συνολικό συνταξιοδοτικό εισόδημα του συνταξιούχουνα αποτελείται από το άθροισμα των δύο αυτών συστημάτων. Επομένως, ότανέχουμε ένα σύστημα που βάλλεται από την ανεργία και την ύφεση όπως είναισήμερα το διανεμητικό, να συνυπάρχει και το κεφαλαιοποιητικό.
Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η σύνδεση της φορολογικής καιασφαλιστικής μεταχείρισης των επιχειρήσεων έντασης εργασίας και έντασηςκεφαλαίου με φορολογικά κίνητρα για τη πρώτη κατηγορία. Το σχέδιο τηςκυβέρνησης δεν προβλέπει τίποτα για τη σύνδεση ασφαλιστικού καιφορολογικού συστήματος με την έννοια τουλάχιστον της ευνοϊκότερηςμεταχείρισης των επιχειρήσεων έντασης εργασίας σε σχέση με την κερδοφορίατων επιχειρήσεων έντασης κεφαλαίου.
Για να στηριχθεί το εγχείρημα πρέπει να υπάρχει η πρόβλεψη για πρόσθετουςπόρους για το σύστημα πέραν των εισφορών, μέσω της περιουσίας της γενικήςκυβέρνησης στην οποία ανήκει και το δημόσιο κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα.Δηλαδή το δημόσιο συμμετέχει στη χρηματοδότηση του συστήματος σε ότιαφορά την κύρια ασφάλιση, στα πλαίσια της τριμερούς συμμετοχής για τα ταμείαμισθωτών και της διμερούς για τα ταμεία των ελεύθερων επαγγελματιών και τωναγροτών. Η πρόσθετη χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση των προβλημάτωντου συστήματος μπορεί και πρέπει να εξασφαλισθεί.
Αυτονόητη προϋπόθεση είναι να ληφθεί μέριμνα, ούτως ώστε να μην αυξηθεί τομη μισθολογικό κόστος εργασίας σε βάρος της προοπτικής δημιουργίας νέωνθέσεων εργασίας και να μη μειωθεί το διαθέσιμο εισόδημα μισθωτών,αυτοαπασχολούμενων και αγροτών. Ας μην ξεχνάμε ότι η χώρα μας ενώσυγκαταλέγεται στις χώρες με τη χαμηλότερη φορολογική επιβάρυνση τουεισοδήματος από εργασία, έχει υψηλές ασφαλιστικές εισφορές, που, βεβαίως, δενσυνοδεύονται από την αντίστοιχη ανταποδοτικότητα του ασφαλιστικούσυστήματος.
Για να λειτουργήσει όμως αυτό το σύστημα θα πρέπει να υπάρχουν πραγματικάκίνητρα αποθάρρυνσης της αδήλωτης εργασίας ή της απόκρυψης του τμήματοςτων αποδοχών που δεν θα είναι πλέον ασφαλιστικά κρίσιμο και όχι μόνο της μηκαταβολής βεβαιωμένων εισφορών. Η μείωση αντί για αύξηση των ασφαλιστικώνεισφορών με δημοσιονομικά ουδέτερο τρόπο, είναι σαφές ότι μπορεί ναεπιτευχθεί αν καταπολεμηθεί η αδήλωτη εργασία. Αρκεί να επισημάνουμε ότι στηχώρα μας η αδήλωτη εργασία εκτιμάται ότι κινείται μεταξύ 26{ebf2de1fdbfefdec110a02f4c927aa7ce558be84e5a322e6c41137cb467b3c6d} και 33{ebf2de1fdbfefdec110a02f4c927aa7ce558be84e5a322e6c41137cb467b3c6d}, ποσοστό που ανεβαίνει κατακόρυφα σε κλάδους με εποχιακή απασχόληση. Μεβάση δε ημι–εμπειρικούς υπολογισμούς η ετήσια απώλεια των ΦορέωνΚοινωνικής Ασφάλισης από την αδήλωτη εργασία ξεπερνά τα 2 δις ευρώ. Στιςανωτέρω απώλειες δεν υπολογίζονται αυτές, όπου οι επιχειρήσεις παρακρατούντις ασφαλιστικές εισφορές, αλλά δεν τις αποδίδουν στους ΦΚΑ. Η πάταξη, λοιπόν,της αδήλωτης εργασίας πρέπει να είναι ο πρώτος στόχος της κάθε Κυβέρνησης.Τα ευχολόγια δεν αρκούν, όπως δεν αρκούν οι μεμψιμοιρίες για το θεριό που δενκαταπολεμείται. Απαντήσεις στο πρόβλημα της αδήλωτης εργασίας υπάρχουν,απλώς κάποιοι επιμένουν να τις αγνοούν:
α) Η ενεργοποίηση του νομοθετημένου θεσμού της Κάρτας Εργασίας μεστοχευμένη εφαρμογή σε επιχειρήσεις υψηλής παραβατικότητας και βασιζόμενηστο κίνητρο έκπτωσης ασφαλιστικών εισφορών, υπό τις προϋποθέσεις τηςσυνεπούς καταβολής τρεχουσών εισφορών και της ρύθμισηςκεφαλαιοποιημένων οφειλών παρελθόντων ετών.
β) Η μέριμνα για την ευρύτερη δημοσιοποίηση και επέκταση του θεσμού τουεργοσήμου, ώστε να ενταχθούν στο ασφαλιστικό σύστημα οι εργάτες τουπρωτογενούς τομέα και οι περιστασιακά εργαζόμενοι.
γ) Η ουσιαστική αναβάθμιση του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ), ένανγίγαντα σε χειμερία νάρκη, και, παράλληλα, η δόμηση ενός ακριβούς καιλειτουργικού πλαισίου συνεργασίας και αλληλοενημέρωσης με τους υπόλοιπουςελεγκτικούς μηχανισμούς και κυρίως την ΕΥΠΕΑ. Η χρήση επιστημονικώνεργαλείων όπως η στατιστική απεικόνιση – ένα βοήθημα για ακριβέστερηστόχευση, προκειμένου να δοθεί προτεραιότητα στους κλάδους όπου τοφαινόμενο παρουσιάζεται αυξημένο.
β) Η μέριμνα για την ευρύτερη δημοσιοποίηση και επέκταση του θεσμού τουεργοσήμου, ώστε να ενταχθούν στο ασφαλιστικό σύστημα οι εργάτες τουπρωτογενούς τομέα και οι περιστασιακά εργαζόμενοι.
γ) Η ουσιαστική αναβάθμιση του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ), ένανγίγαντα σε χειμερία νάρκη, και, παράλληλα, η δόμηση ενός ακριβούς καιλειτουργικού πλαισίου συνεργασίας και αλληλοενημέρωσης με τους υπόλοιπουςελεγκτικούς μηχανισμούς και κυρίως την ΕΥΠΕΑ. Η χρήση επιστημονικώνεργαλείων όπως η στατιστική απεικόνιση – ένα βοήθημα για ακριβέστερηστόχευση, προκειμένου να δοθεί προτεραιότητα στους κλάδους όπου τοφαινόμενο παρουσιάζεται αυξημένο.
Φυσικά, άμεσος στόχος θα πρέπει να είναι η αύξηση τόσο των ποσοτικών όσο καιτων ποιοτικών στοιχείων των ελέγχων και η εγκαθίδρυση στην κοινή συνείδησηότι ο έλεγχος είναι υπαρκτός, άμεσος, αποτελεσματικός, αυστηρός και σε ώρεςκαι μέρες μη αναμενόμενες. Τέλος, θα πρέπει η Πολιτεία να έχει το σθένος ναπαραμείνει συνεπής στις όποιες τομές έχουν επιχειρηθεί να γίνουν, χωρίς ναοπισθοχωρεί σε συντεχνιακά ή άλλα συμφέροντα. Δεν μπορούμε να μιλάμε γιακαταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και ταυτόχρονα να καταργούμε διατάξειςπου, έστω και με αφετηριακή αρχή τις μνημονιακές επιταγές, κινήθηκαν προς τηνκατεύθυνση της οριστικής ρήξης με ιδιοτελή, κερδοσκοπικά συμφέροντα πουλειτουργούν εις βάρος των εργαζομένων και της υγιούς επιχειρηματικότητας.Αναφέρω τη ρύθμιση που το 2011 εισήχθη στο δίκαιο μας με τον νόμο 3996 γιατην αναμόρφωση του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας, σύμφωνα με την οποίαέμπαινε ένα τέλος στην πρακτική των εργοδοτών που ενέπαιζαν την Πολιτεία καιτα ελεγκτικά της όργανα, “παρουσιάζοντας” όλους τους αδήλωτουςεργαζόμενους ως άρτι προσληφθέντες ή ως αιφνιδιαστικής αλλαγής τουπρογράμματος. Με το άρθρο 30 του ν.3996/11 οι όποιες προσλήψεις έπρεπε ναδηλωθούν αυθημερόν! Μια πραγματικά καινοτόμο προσέγγιση της προληπτικήςκαταπολέμησης της αδήλωτης εργασίας που ήρθε να ταράξει τα νερά. Μιαπροσέγγιση, όμως, που εγκαταλείφθηκε με μεταγενέστερο νόμο, υποκυπτόμενη –η ρύθμιση άραγε;- στις έντονες πιέσεις από εργοδοτικής μεριάς. Είναι ευθύνη τηςΠολιτείας να επαναπροσδιορίσει τα θέλω της και τις προτεραιότητές της. Θασυνεχίσει μια πολιτική πρακτική δεκαετιών που οσφυοκαμπτούσε ενώπιον τωνδιαφόρων συμφερόντων και “πειστικών” επιχειρημάτων ή θα κάνει πράξη τοόνειρο; Θα πρέπει, θεωρώ, η εν λόγω διάταξη να επανεξεταστεί, γιατί αν θέλουμενα έχουμε πρέπει και να προσέχουμε…
Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα ακόμα ζήτημα, αυτό τωνμακροχρόνιων πολιτικών διαγενεακής αλληλεγγύης και την ενίσχυση τηςκοινωνικής κινητικότητας των παιδιών και των νέων. Για να τη στηρίξουμε θαπρέπει αφενός να διατηρήσουμε και να ενισχύσουμε το Ασφαλιστικό ΚεφάλαιοΑλληλεγγύης Γενεών και αφετέρου να δημιουργήσουμε το Child Fund, ένανπροσωπικό προθεσμιακό επενδυτικό λογαριασμό για κάθε παιδί μετά τη γέννησήτου με την εγγύηση του Δημοσίου (πλήρως διαθέσιμος από το 18ο έτος και μετάή/και με δικαίωμα μερικών αναλήψεων σε συγκεκριμένους χρόνους). Αυτός θαχρηματοδοτείται από το δημόσιο (π.χ. αρχική κατάθεση με εφάπαξ–λογικά ποσάή/και με δυνατότητα αγοράς ομολόγων σε χαμηλότερη τιμή από τηνονομαστική) και τους ιδιώτες (φορολογικά κίνητρα για καταθέσεις από τηνοικογένεια, από επιχειρήσεις, δωρεές κλπ.).
Τέλος, για κάθε πρόταση όμως πρέπει να υπάρχει βαθύς και γόνιμος διάλογος, πέρα από μικροσυμφέροντα και συντεχνιακές λογικές. Είναι δε επιβεβλημένη ηθέσπιση ειδικής μόνιμης επιτροπής στη Βουλή με συμβουλευτικό καιγνωμοδοτικό χαρακτήρα, της οποία αρμοδιότητα θα είναι η ανάλυση τωνεπιπτώσεων κάθε προτεινόμενου σχεδίου νόμου στη νέα γενιά και στιςμελλοντικές γενιές.
Η τοποθέτηση του Μιχάλη Χάλαρη* στο στρογγυλό τραπέζι «Μπορούμε ως κοινωνία και πολιτικά κόμματα να διαμορφώσουμε ένα βιώσιμο και δίκαιο για όλες τις γενεές ασφαλιστικό σύστημα;» που διοργάνωσαν οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ, την Δευτέρα 25 Ιανουαρίου, στην Αθήνα, στο Ξενοδοχείο ΤΙΤΑΝΙΑ.
(*) π. Ειδικός Γραμματέας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, π. Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Χημικών (ΕΕΧ), μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των «Νέων Μεταρρυθμιστών» και των «Κινήσεων Πολιτών για τη Σοσιαλδημοκρατία».
(Visited 27 times, 1 visits today)
