Η χαμένη (;) ευκαιρία της Νάξου

*Tου Αλέξανδρου Τσατσαρούνου, Συμβούλου Διαχείρισης Τουριστικών Προορισμών & Επιχειρήσεων

• Ένα χρόνο πριν

Στις 27 Νοεμβρίου κλείνει ένας χρόνος από τότε που, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του δήμου «παρουσιάστηκαν με επιτυχία σε δημόσια διαδικτυακή διαβούλευση που διοργάνωσε ο Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων και το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ η μελέτη αναπτυξιακού σχεδιασμού (Masterplan) και η μελέτη Marketing για την οικοδόμηση της Πολιτιστικής Διαδρομής στη Νάξο».

Οι μελέτες παρέμειναν προσβάσιμες στο κοινό μέχρι και την 14 Φεβρουαρίου 2021 και αρκετοί πολίτες, σύλλογοι και επιχειρήσεις κατέθεσαν τις δικές τους προτάσεις, καταδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο ότι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον στη Νάξο για την ορθολογική διαχείριση του προορισμού, την ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος του νησιού και τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη του.

Ο στόχος του εγχειρήματος των Πολιτιστικών Διαδρομών είναι η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου και επώνυμου προϊόντος πολιτιστικού τουρισμού, το οποίο, αφενός, θα αναδείξει τον πολιτιστικό πλούτο κάθε περιοχής και, αφετέρου, θα γίνει μοχλός βιώσιμης ανάπτυξης. Θα διαμορφώσει ένα ρεύμα ήπιας τουριστικής δραστηριότητας που δεν θα είναι περιορισμένο στα στενά όρια της υψηλής τουριστικής περιόδου, θα συνδέσει την παραγωγική οικονομία με την πολιτιστική και τουριστική διαχείριση, θα προωθήσει τις συνέργειες και την καινοτομία και θα εμπλέξει στη σύγχρονη επιχειρηματικότητα την τοπική κοινωνία.

Η υλοποίηση μιας Πολιτιστικής Διαδρομής περνάει μέσα από μία ολοκληρωμένη Στρατηγική Παρέμβαση – Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση (Ο.Χ.Ε.), ο γενικός στρατηγικός στόχος της οποίας, όπως συζητήθηκε πριν από ένα χρόνο, είναι η διατήρηση των υψηλών επιπέδων προσέλευσης επισκεπτών στη Νάξο, η άμβλυνση των προβλημάτων που προκαλεί ο υπερτουρισμός, η χρονική διεύρυνση της τουριστικής περιόδου και η γεωγραφική διεύρυνση της τουριστικά ενδιαφέρουσας Νάξου, ιδιαίτερα στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές του νησιού.

Οι ειδικοί στόχοι της Ο.Χ.Ε., είναι:

* Η ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, που περιλαμβάνει αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία της φύσης και του πολιτισμού και περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος.
* Η αναβάθμιση της εικόνας και της λειτουργικότητας του δημόσιου χώρου της Πολιτιστικής Διαδρομής.
* Η τόνωση και ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας με έμφαση στο τρίπτυχο Τουρισμός – Πολιτισμός – Περιβάλλον.
* Η προώθηση της απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένης της στοχευμένης κατάρτισης – επανακατάρτισης στον τομέα του Πολιτιστικού – Περιβαλλοντικού Τουρισμού.
* Η επικοινωνία, δημοσιότητα και προβολή της Πολιτιστικής – Περιβαλλοντικής Διαδρομής.
* Η τεχνική – διοικητική – διαχειριστική υποστήριξη της υλοποίησης και λειτουργίας της Ο.Χ.Ε.

Η Ο.Χ.Ε. «Πολιτιστική Διαδρομή Νάξου» προτάθηκε να συγκροτηθεί σε πρώτη φάση στη λογική ενός μικρού προγράμματος έργων άμεσης προτεραιότητας, χωρίς τα οποία δεν θα καταστεί εφικτός ο ολοκληρωμένος χαρακτήρας της Χωρικής Επένδυσης. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με τη μελέτη «θα πρέπει να επιλεγεί από κάθε ενότητα ένας μικρός αριθμός παραδειγματικών έργων και δράσεων, λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση της ωριμότητας τους, ενώ παράλληλα θα ήταν σκόπιμο να συνταχθεί και ένας κατάλογος συμπληρωματικών έργων ή / και έργων Β΄ προτεραιότητας». Ο προϋπολογισμός του πρώτου προγράμματος έργων, υπολογίστηκε ότι θα φτάσει τα 3.000.000 ευρώ.

Πίνακας Παραδειγματικών Έργων Ο.Χ.Ε. «Πολιτιστική Διαδρομή Νάξου»

Όπως διευκρινίζεται στη μελέτη: «η Πολιτιστική Διαδρομή της Νάξου θα είναι απλώς η αρχή και ένα προσκλητήριο που θα αγκαλιάσει όλες τις πρωτοβουλίες και τα χρηματοδοτικά προγράμματα του παρόντος, αλλά και του μέλλοντος (ΕΣΠΑ 2021-2027, RECOVERY Πρόγραμμα Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, Πρόγραμμα «ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΙΤΣΗΣ», Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, ΕΠΑ-Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης, Πράσινο Ταμείο, Δημοτικοί Πόροι, ιδιωτικές επενδύσεις, χορηγίες)».

Στόχος της στρατηγικής Marketing της Πολιτιστικής Διαδρομής είναι:

– Η εδραίωση της Νάξου ως του πλέον πολυεπίπεδου νησιωτικού προορισμού των Κυκλάδων
– Η ταύτιση των διακοπών στη Νάξο με την υψηλή ποιότητα υπηρεσιών
– Η περαιτέρω αύξηση της αναγνωρισιμότητας του νησιού
– Η άμβλυνση της εποχικότητας

Η Πολιτιστική Διαδρομή της Νάξου, όπως περιγράφεται στο Masterplan που παρουσιάστηκε πριν από ένα χρόνο, διασυνδέει τα σημαντικά αρχαιολογικά κυρίως μνημεία με όλα τα σημεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος του νησιού, τα πεζοπορικά μονοπάτια, τους βυζαντινούς ναούς και τα μοναστήρια, τους ενετικούς πύργους, τα μνημεία της βιομηχανικής και αγροτικής κληρονομιάς (ανεμόμυλοι, ελαιοτριβεία, νερόμυλοι, πηγάδια κλπ.) κ.ά., ενώ κάθε πόλος της είναι κεντρικός άξονας μίας ή και περισσοτέρων Τοπικών Πολιτιστικών Διαδρομών.

Οι Τοπικές Πολιτιστικές Διαδρομές δεν ορίζονται αποκλειστικά από το κοινό συνεκτικό στοιχείο του βασικού κορμού αλλά από την «τοπικότητα»: τους κατοίκους, την καθημερινότητά τους, τις παραδόσεις, την τοπική ιστορία, την παραδοσιακή και σύγχρονη τέχνη, την αγροδιατροφική κληρονομιά και τη γαστρονομία, τις τοπικές συνήθειες κλπ. Για παράδειγμα ο πόλος της Πορτάρας συνδέεται με σημαντικές πολιτιστικές θέσεις της Χώρας: το Κάστρο, τον μεσαιωνικό οικισμό, τη Νησίδα των Μουσείων και τη Γρόττα.

Ο πόλος της Τραγαίας αντίστοιχα, με το Χαλκί, το Φιλώτι, το πεζοπορικό μονοπάτι, τη Βρύση των Αριών, το Σπήλαιο του Ζα, τη Μονή και τα μνημεία της αγροτικής και κτηνοτροφικής παράδοσης της περιοχής.

Ο πόλος της περιοχής των Σμυριδωρυχείων με την Κόρωνο και τη Μουτσούνα κ.ο.κ.

σμυριδορυχεία

Οι Τοπικές Πολιτιστικές Διαδρομές είναι αυτές που συνδέουν τον πολιτισμό και τον τουρισμό με την τοπική κοινωνία και οικονομία και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ισόρροπη, ορθολογική και βιώσιμη ανάπτυξη.

Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας, σύμφωνα με το Masterplan εξασφαλίζεται μέσα από τη δημιουργία μιας «συστάδας (Cluster) επιχειρήσεων» στη βάση ενός κοινά αποδεκτού Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας για την υποστήριξη και προώθηση της Διαδρομής. Το Τοπικό Σύμφωνο Υποστήριξης & Ανάπτυξης μιας Διαδρομής είναι μια εθελοντική, συλλογική, πρωτοβουλία – δικτύωση επαγγελματιών, επιχειρηματιών, φορέων και οργανισμών του ιδιωτικού, κοινωφελούς και δημόσιου τομέα, η δραστηριότητα των οποίων βρίσκεται σε γεωγραφική, ή/και λειτουργική συνάφεια με την Πολιτιστική Διαδρομή.

Στόχος της πρωτοβουλίας είναι η υποστήριξη και ανάπτυξη της Διαδρομής, με βάση την ποιότητα των παρεχόμενων στο ευρύτερο πλαίσιό της προϊόντων και υπηρεσιών και η σύνδεσή της με την τοπική οικονομία και κυρίως με το φαινόμενο της αγροδιατροφής και της δημιουργικής οικονομίας, ώστε να καταστεί ένας υψηλού επιπέδου αναγνωρίσιμος τουριστικός προορισμός.

• Ένα χρόνο μετά στη Νάξο

Ένα χρόνο μετά την «ολοκλήρωση με επιτυχία της δημόσιας διαδικτυακής διαβούλευσης που διοργάνωσε ο Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων και το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ»:

* Έχει δημιουργηθεί ένα Cluster με λιγότερες από 20 επιχειρήσεις, που διεκδικεί την πρωτοτυπία να έχει συγκροτηθεί για να υποστηρίξει και να προωθήσει μία Πολιτιστική Διαδρομή, η υλοποίηση της οποίας δεν έχει ξεκινήσει.

* Βρίσκεται υπό σχεδιασμό ένα Marketing Plan, που παρουσιάστηκε το διήμερο 22-23 Οκτωβρίου 2021, στο οποίο όμως δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για την Πολιτιστική Διαδρομή, ενώ φαίνεται ότι έχει σχεδιαστεί με γνώμονα παραδοχές ξεπερασμένες από τη πραγματικότητα.

* Δεν έχει εγκριθεί ο σχεδιασμός της Πολιτιστικής Διαδρομής, δεν έχει συσταθεί DMO, ενώ δεν έχει εκπονηθεί το ολοκληρωμένο αναπτυξιακό σχέδιο, που θα αποτελέσει τη βάση της Ο.Χ.Ε, με αποτέλεσμα να μην διεκδικούνται τα κονδύλια που θα βελτιώσουν την καθημερινότητα των κατοίκων του νησιού αλλά και των επισκεπτών του. Ο σχεδιασμός, εκ των πραγμάτων, δεν έχει μεσομακροπρόθεσμο χαρακτήρα, είναι αποσπασματικός και περιορίζεται σε διορθωτικές κινήσεις.

• Ένα χρόνο μετά στην Ελλάδα και τον κόσμο

Οι προορισμοί στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο, σχεδιάζουν το μέλλον και εργάζονται με πυρετώδεις ρυθμούς για να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες και τη «νέα κανονικότητα», που διαμορφώνεται λόγω της πανδημίας, της κλιματικής κρίσης και των νέων και πολύ διαφορετικών απαιτήσεων των σύγχρονων ταξιδιωτών.

* Στις 23 Νοεμβρίου 2021, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO) και το Συμβούλιο της Ευρώπης συμφώνησαν να συνεργαστούν για να αναπτύξουν τις ευκαιρίες που προσφέρει ο τουρισμός στις τοπικές κοινότητες και να ενισχύσουν την τουριστική εμπειρία κατά μήκος των Πολιτιστικών Διαδρομών της Ευρώπης. Οι κοινές δράσεις των δύο οργανισμών θα στοχεύουν στην αναγνώριση της προστιθέμενης αξίας που προσφέρουν οι Πολιτιστικές Διαδρομές για την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη.

* Πριν από ένα μήνα αποφασίστηκε το 11ο διεθνές συμβουλευτικό συνέδριο: «Πολιτιστικές Διαδρομές» του Συμβουλίου της Ευρώπης να διεξαχθεί τον Οκτώβριο του 2022 στα Χανιά, ενώ η χώρα μας, με στόχο την ενίσχυση του πολιτιστικού τουρισμού, προετοιμάζει αίτημα χρηματοδότησης από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης συγκεκριμένων δράσεων και Πολιτιστικών Διαδρομών, καθώς το συνολικό κόστος του έργου ξεπερνά τα 650 εκατομμύρια ευρώ. Το πρόγραμμα χρηματοδότησης είναι ένα από τα μεγαλύτερα που έχουν διεκδικηθεί ποτέ για αναβάθμιση πολιτιστικών χρήσεων.

* Η Νάξος, ενώ έχει την ευκαιρία με όχημα την Πολιτιστική Διαδρομή να γίνει ένα διεθνές υπόδειγμα βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, φαίνεται να έχει εγκλωβιστεί σ’ ένα παρωχημένο αναπτυξιακό μοντέλο, που έχει ήδη εγκαταλειφθεί διεθνώς. Αν και η μελέτη για την Πολιτιστική Διαδρομή της Νάξου ήταν η πρώτη που παρουσιάστηκε και αφορούσε προορισμό αιχμής, ένα χρόνο μετά η ευκαιρία δείχνει να χάνεται. Την ίδια ώρα, η Σαντορίνη, τα νησιά του Ιονίου, οι Σποράδες και άλλοι προορισμοί επεξεργάζονται μελέτες για την υλοποίηση Πολιτιστικών Διαδρομών, ενώ η Ήπειρος, στην οποία η Πολιτιστική Διαδρομή έχει υλοποιηθεί, σταδιακά μεταμορφώνεται.

• Οι ευθύνες

Η εύκολη απάντηση στο ερώτημα αν υπάρχουν ευθύνες για τη «χαμένη ευκαιρία της Νάξου» είναι πως υπάρχουν και τις έχει η δημοτική αρχή. Οι εύκολες απαντήσεις όμως σχεδόν ποτέ δεν είναι σωστές και πλήρεις.

Οι δημοτικές και περιφερειακές αρχές υλοποιούν συνήθως επιλογές των πολιτών. Στη Νάξο, εδώ και χρόνια, έχει κυριαρχήσει η στρεβλή αντίληψη ότι η πολιτιστική και τουριστική δραστηριότητα αφορούν κυρίως τη Χώρα, γεγονός το οποίο έχει περιορίσει σημαντικά τις δυνατότητες ισόρροπης ανάπτυξης του νησιού.

Δεν έχει γίνει κατανοητό ότι πολιτισμός δεν είναι μόνο τα αρχαία μνημεία και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις.

diadromi monopatia 00

Πολιτισμός είναι ό,τι συνετέλεσε στη διαμόρφωση του τρόπου ζωής των κατοίκων ενός τόπου: η μορφολογία του χώρου, το κλίμα, η ιστορία, τα αρχαιολογικά μνημεία και τα μουσεία, η θρησκευτική παράδοση, το περιβάλλον, η παραδοσιακή και η σύγχρονη τέχνη σε κάθε έκφρασή της, η αρχιτεκτονική, η βιομηχανική κληρονομιά και η παραγωγική και επαγγελματική ιστορία, ο αθλητισμός, η γαστρονομία, η οινογνωσία, οι αγροδιατροφικές παραδόσεις και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά.

Δεν έχει γίνει κατανοητό ότι ο τουρισμός δεν αφορά μόνο τις παραλίες και τα αρχαιολογικά μνημεία.

Αφορά κάθε πτυχή του πολιτισμού, με την ευρεία έννοια του. Ο τουρισμός αφορά τη βιωματική – εμπειρική διασύνδεση των τουριστών με τις τοπικές κοινωνίες στους προορισμούς που επισκέπτονται.

Παρότι οι μελέτες ήταν επί δύο και πλέον μήνες σε δημόσια διαβούλευση, ενώ βρίσκονται ακόμα αναρτημένες στην ιστοσελίδα του δήμου, η φύση και ο ρόλος της Πολιτιστικής Διαδρομής φαίνεται ότι δεν έχουν γίνει κατανοητά. Κάποιοι την αντιλαμβάνονται ως εκδρομή ή ως εκδήλωση, άλλοι ως καταλογογράφηση των αξιοθέατων του νησιού, άλλοι ως πρόφαση για την εκταμίευση ευρωπαϊκών κονδυλίων, ενώ πολλοί την αντιλαμβάνονται ως ένα ακόμα τουριστικό προϊόν και δεν κατανοούν την ολιστική προσέγγιση και τον καινοτόμο, αναπτυξιακό χαρακτήρα της.

Αν η ευθύνη για τη «χαμένη ευκαιρία» ανήκε μόνο στη δημοτική αρχή, τότε οι δημοτικές παρατάξεις, οι επαγγελματικές ενώσεις αλλά και η κοινωνία των πολιτών, θα είχαν αντιδράσει και θα είχαν απαιτήσει, ένα χρόνο τώρα, την υλοποίηση του σχεδιασμού.

Η «ευκαιρία της Νάξου» χάνεται λόγω της κυρίαρχης νοοτροπίας και των τοπικών μικροσκοπιμοτήτων.

Η ατολμία είτε κρύβεται μέσα σε ατέρμονες συζητήσεις ή ακόμα και στη σιωπή, είτε αιτιολογείται με μεταφυσική άρνηση αποδοχής της πραγματικότητας (κάτι θα γίνει στο τέλος, δεν γίνεται αλλιώς) και προφάσεις (τι να κάνουμε; και αλλού το ίδιο γίνεται), ενώ τεκμηριώνεται με ευχές (όλα θα πάνε καλά στο τέλος).

Χάθηκε η ευκαιρία;

Ο Mikkel Aarø-Hansen, CEO του οργανισμού Wonderful Copenhagen, του DMO της πρωτεύουσας της Δανίας, διαβλέποντας τις απαιτήσεις των σύγχρονων ταξιδιωτών, παρουσίασε το 2016 το στρατηγικό σχέδιο του οργανισμού για τα επόμενα χρόνια, το οποίο είχε τίτλο: The end of tourism as we know it.

Όπως πολύ σωστά το θέτει το Destination Think, ένας από τους σημαντικότερους Οργανισμούς Διαχείρισης και Marketing Προορισμών: «Even if travel to your destination resumes in 2021, your marketing habits from the 2010s won’t be enough. To match the right travellers with the right experiences, you’ll need a fresh approach to research, markets, values and messages», δηλαδή: «Ακόμα κι αν τα ταξίδια στον προορισμό σας επανεκκινήσουν το 2021, οι πρακτικές marketing της δεκαετίας του 2010 δεν θα είναι αρκετές. Για να πετύχετε τον συνδυασμό των ταξιδιωτών με τις σωστές εμπειρίες, θα χρειαστείτε μια νέα προσέγγιση στην έρευνα, τις αγορές, τις αξίες και τα μηνύματα.

Η χαμένη ευκαιρία δεν αφορά μόνο την τουριστική δραστηριότητα στη Νάξο. Αφορά εξίσου την αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή, τη μεταποίηση, το εμπόριο, την τεχνολογία και τις υπηρεσίες. Το περιβάλλον, τον πολιτισμό και τις τέχνες. Τη βελτίωση των συνθηκών της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Η χαμένη ευκαιρία αφορά όλη τη Νάξο.

Οι συνθήκες που διαμόρφωσε η πανδημία, κυρίως όμως τα όρια και οι κανόνες που θα επιβληθούν στο άμεσο μέλλον, λόγω της πιεστικής ανάγκης διαχείρισης της κλιματικής κρίσης και των συνεπειών της, δεν επιτρέπουν τον εφησυχασμό.

Κανείς προορισμός δεν πρέπει, για οποιονδήποτε λόγο, να χάσει την ευκαιρία να υλοποιήσει δράσεις για καινοτόμο, βιώσιμη, πράσινη και κοινωφελή διαχείριση.

Όπως είχε πει ο Martin Luther King Jr., τo 1967 στην ομιλία του στο Riverside της Νέας Υόρκης: «Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το γεγονός ότι το αύριο είναι σήμερα. Μας καλεί η κατεπείγουσα ανάγκη τού τώρα».