Παράδοση είναι… κάλαντα, παραδοσιακές στολές, τοπικά τραγούδια, ήθη, έθιμα, θρύλοι και όσα άλλα είναι μέρος της ζωής μας στη Νάξο…
Θα πρέπει να κρατήσουμε, να υπερασπιστούμε… αυτό το διαμάντι και να το παραδώσουμε με αγάπη και σεβασμό στις επόμενες γενιές, όπως ακριβώς έκαναν οι παππούδες μας.
Άλλωστε είναι ο μόνος τρόπος για να μη χαθούμε μέσα στο χάος των “μοντέρνων καιρών”, με όσα προβλήματα συνεπάγεται αυτό.
Το τριήμερο της παραμονής των Θεοφανείων 5 Ιανουαρίου, ανήμερα της εορτής των Θεοφανείων 6 Ιανουαρίου και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου ονομάζεται τριήμερο των Φώτων.
Είναι μια πολύ ξεχωριστή ημέρα για τον Χριστιανισμό.
Την παραμονή των Θεοφανείων, μετά τη θεία λειτουργία οι πιστοί παίρνουν τον Αγιασμό και το Αντίδωρο ενώ οι γειτονιές γεμίζουν και πάλι με τις φωνές των παιδιών που ψάλλουν το “Σήμερα τα φώτα και ο φωτισμός..”.
Την ίδια ημέρα ο Ιερέας γυρνάει τα σπίτια της περιοχής για να τα αγιάσει.
Λέγεται πως αυτό γίνεται γιατί οι Καλικάντζαροι που είχαν βγει δώδεκα ημέρες πριν, από “τις τρύπες”, τρέχουν να κρυφτούν βαθιά μέσα στη γή.
Καλικάντζαροι και Καλοκιουράδες
“Οι καλικάντζαροι, είναι δαιμονικά όντα, που κατά τη λαϊκή αντίληψη, έρχονται στη γη και ενοχλούν κατά τις νύχτες τους ανθρώπους, από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνεια. Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία τις μέρες αυτές τα «νερά είναι αβάφτιστα» και οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους τώρα που ο Χριστός είναι και εκείνος αβάπτιστος.
Οι καλικάντζαροι, έρχονται από κάτω από τη γη, όπου ολόκληρο το χρόνο, προσπαθούν με τσεκούρι, πριόνια κ.λπ. να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη. Κόβουν-κόβουν, μέχρι που έχει μείνει πολύ λίγο ακόμα, αλλά τότε έρχονται τα Χριστούγεννα και λένε “χάιστε να πάμε πάνω στη γη και θα πέσει μοναχό του”. Ανεβαίνουν λοιπόν πάνω στη γη και τα Θεοφάνια που γυρίζουν, βλέπουν το δέντρο ολάκερο, ακέραιο, άκοπο. Και πάλι κόβουν και πάλι έρχονται τα Χριστούγεννα, και όλο απ’ την αρχή.
Συνήθη μέρη που μένουν μετά τον ερχομό τους είναι οι μύλοι, τα γεφύρια, τα ποτάμια και τα τρίστρατα (μεγάλα μονοπάτια) όπου παραμονεύουν μόνο κατά τη νύκτα και φεύγουν με το τρίτο λάλημα του πετεινού“.
Όλοι οι Καλικάντζαροι είναι κουτσοί, στραβοχέρηδες και κακάσχημοι! Στη Νάξο τους λένε Σατανοπαίδια, είναι γυμνοί και φοράνε τσαρούχια ή σιδερένια παπούτσια.
Οι Ναξιώτες χρησιμοποιούν για τις γυναίκες των καλικαντζάρων την ονομασία Καλοκιουράδες για να τις …καλοπιάσουν.
Επίσης στο νησί οι Καλικάντζαροι είναι χορευταράδες και λένε ότι όποιον βρουν τη νύχτα, τον γυρνούν στο χορό μέχρι να λιποθυμήσει!
Η παράδοση εκείνης της ημέρας σταματά αργά το βράδυ όπου πλέον, όπως λένε οι παλιοί, οι ουρανοί ανοίγουν!!
Στις 6 Ιανουαρίου, θα γίνει η Κατάδυση του Σταυρού. Πιστοί και Ιερέας κατευθύνονται προς κάποιο λιμάνι, ποτάμι, πηγάδι ή δεξαμενή, οι καμπάνες έχουν ρυθμό χαρούμενο και γιορτινό κι ο Ιερέας ρίχνει το Σταυρό στο νερό και ψέλνει το «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένον σου, Κύριε…».
Στα νερά πέφτουν οι νέοι, εθελοντές και όποιος πιάσει το Σταυρό είναι ευλογημένος, είναι ο τυχερός της χρονιάς. Ταυτόχρονα στον ουρανό ελευθερώνονται και πετούν κατάλευκα περιστέρια.
Παλιά κάλαντα των Φώτων στη Χώρα της Νάξου
*(από το άρθρο της Μαρίας Καλτσά στο my naxos – free press | Τεύχος 11 “Να τα πούμε;“)
Σήμερα είναι των Φωτών, π’ αγιάζουν οι παπάδες
και μες τα σπίτια μπαίνουνε και λεν τον Ιορδάνην,
Βοήθεια να τον έχομεν τον μέγαν Ιωάννην.
– Στη Γαλιλαία ήτονε κι’ ήρθε στον Ιορδάνη
δια να λάβει βάπτισμα από τον Αη Γιάννη.
– Μα ‘γω μαι δούλος σου Χριστέ και πως να σε βαπτίσω
και να γυρίσω στην κορυφή δεν ημπορώ ν’ αγγίξω,
θε να καούν τα χέρια μου και σαν κερί θα λιώσουν.
Εξάπλωσεν ο Πρόδρομος πα στο δεξί ντου χέρι
θάμα μεγάλο έγινε στη γη, στην οικουμένη.
Ησκίστηκεν ο ουρανός και βγήκε περιστέρι.
Το άγιο πνεύμα ήτανε, που θε να μαρτυρήσει,
πως ο Χριστός βαφτίστηκε σ’ Ανατολή και Δύση,
να βαφτιστούνε τα νερά, στο πέλαγος να μπούνε
και ν’ αρμενίζουν με χαρά και τον Θεόν δοξάζουν.
Ν.Κ.
Μήνυμα ελπίδας!
Συγκεκριμένα στο Γλινάδο της Νάξου κατά τα Θεοφάνεια ο παπάς του χωριού άγιαζε όλα τα πηγάδια για να πίνουν καθαρό νερό όλο το χρόνο. Τα μεσάνυχτα των Θεοφανίων οι κοπέλες στο Γλινάδο παρατηρούσαν τον ουρανό και λέγοντας κάποια λόγια, μπορούσαν να καταλάβουν αν θα έπαιρναν τα παλικάρια που ήθελαν.
Τα παλιά χρόνια βάση πηγής (Βίβλος Νάξου) στις Τρίποδες Νάξου ο παπάς Γιαννακάκης ο Σφυρόερας έπαιρνε τον μικρό ασημένιο Σταυρό, βασιλικό και ένα από τα παπαδοπαίδια, το φιτίλι από βαμβάκι, το μπακιρένιο σιχλάκι με νερό, ένα άδειο δισάκι πλεχτό από μαλλί γίδας στον ώμο και ένα καλάθι από καλάμια.
Άρχιζαν τον αγιασμό από τον Μπλουμά σπίτι – σπίτι.
Η νοικοκυρά του σπιτιού ή θα άδειαζε ένα σκουτέλι κριθάρι ή θα έβαζε στο καλάθι 2-3 αυγά.
Ιερείς της Μητρόπολης Νάξου λένε ότι τα Θεοφάνια στο Φιλώτι, στο πηγάδι του χωριού, έριχναν το Σταυρό. Παραμονή Φώτων τα παιδιά έπαιρναν σε λαδοφάνερα το “νιό φως” από το καντήλι του Ιερέα και το μοίραζαν σε σπίτια.
Σε πολλά χωριά οι κτηνοτρόφοι και οι γεωργοί ραντίζουν με αγιασμό το χωράφια και τους στάβλους τους. Τελειώνει και η δεύτερη μέρα του εορταστικού τριημέρου…
Ανήμερα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου 7 Ιανουαρίου, οι χριστιανοί εκκλησιάζονται και στους ναούς ψάλλουν το απολυτίκιο του Αγίου: «Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων σοι δε αρκέσει…».
Έτσι γιορτάζεται το τριήμερο των Φώτων στη Νάξο… στην Ελλάδα. Οι γιορτινές αυτές ημέρες είναι μοναδικές! Ας τις κρατήσουμε !
