Τις τελευταίες εβδομάδες διαφαίνεται μια αμηχανία στη διαχείριση μιας σειράς ζητημάτων που εμπίπτουν στο ευρύτερο πεδίο της τουριστικής πολιτικής, με αποκορύφωμα τις σφοδρές αντιδράσεις που πυροδότησαν οι διατάξεις του νέου νομοσχεδίου αναφορικά με την οριοθέτηση και χρήση του αιγιαλού. Παράλληλα, αναμένονται οι αποφάσεις σε κρίσιμα ζητήματα όπως η ακτοπλοϊκή σύνδεση της Σαμοθράκης, η διακοπή της οποίας πήρε μεγάλη δημοσιότητα εν μέσω της τουριστικής περιόδου, αλλά και η απαλλαγή από τον ΕΝΦΙΑ όλων των μόνιμων κατοίκων των νησιών με πληθυσμό κάτω από 1.000 κατοίκους.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε είναι εάν τα παραπάνω συνάντησαν και την αναμενόμενη αντίδραση των κατοίκων των παράκτιων περιοχών δεδομένου ότι τα μέτρα που λαμβάνονται από την εκάστοτε κεντρική κυβέρνηση αφορούν πρωτίστως τους ίδιους, καθώς επηρεάζονται άμεσα και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Ο επενδυτής που προχωρά στην ανέγερση ενός ξενοδοχειακού συγκροτήματος μπορεί να μην έχει καν την έδρα του στην περιοχή. Ο κάτοικος είναι εκείνος που θα βιώσει το σύνολο των επιδράσεων της τουριστικής και επενδυτικής πολιτικής την οποία θα έχει σχεδιάσει και θεσμοθετήσει για την περιοχή του η κεντρική κυβέρνηση, σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Ο ίδιος ο νησιώτης είναι εκείνος που, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα έχει πια πρόσβαση στην παραλία παρά μόνο μέσω ενός διαδρόμου που θα διέρχεται από το νέο ξενοδοχείο της περιοχής. Ή που δεν θα μπορεί να πάει το παιδί του στην κοντινή θάλασσα, καθώς αυτή θα έχει κριθεί ακατάλληλη εξαιτίας των λυμάτων που θα καταλήγουν εκεί από τις ταβέρνες «πάνω στο κύμα». Ο ίδιος θα διαμαρτύρεται επειδή τα σκουπίδια θα είναι βουνό, γιατί δεν θα υπάρχει συμφωνία μεταξύ των κατοίκων των οικισμών του νησιού για το πού θα γίνει η εναπόθεσή τους, ή επειδή δεν θα έχει δασκάλους στο σχολείο της γειτονιάς, μιας και δεν θα μπορούν να αντέξουν τα έξοδα ενός προορισμού με έντονη τουριστική κίνηση.
Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος μη νησιώτης γιατί τα νησιά χρειάζονται «ιδιαίτερη μεταχείριση». Η αναγκαιότητα προκύπτει από ένα σύνολο χαρακτηριστικών όπως το περιορισμένο μέγεθος, η απόσταση από την ηπειρωτική χώρα και η ένταξη (ή μη) σε συστάδα νησιών που συνθέτουν τη νησιωτικότητα. Η τελευταία επιτάσσει, τρόπον τινά, τη διαφορετική μεταχείριση, ώστε το βιοτικό επίπεδο των νησιωτών να προσεγγίζει εκείνο των κατοίκων της ηπειρωτικής χώρας. Στο νησί δεν διαλέγεις, για παράδειγμα, σε ποιο εφημερεύον νοσοκομείο θα πας. Εύχεσαι να υπάρχει νοσοκομείο ή έστω κέντρο υγείας!
Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά επείγει, ταυτόχρονα με το σχεδιασμό της τουριστικής πολιτικής, να τεθούν επιτακτικά τα ζητήματα νησιωτικότητας και νησιωτικής πολιτικής από τους ίδιους τους κατοίκους των νησιωτικών περιοχών. Μέτρα και πολιτικές που κινούνται σε λανθασμένη κατεύθυνση μπορεί να υπονομεύσουν το φυσικό κάλλος, την πολιτιστική κληρονομιά και το επιχειρηματικό περιβάλλον ενός τόπου, οπότε και πάλι ο νησιώτης, του οποίου ο βιοπορισμός εξαρτάται από τα ανωτέρω, θα είναι ο χαμένος.
Έρευνες δείχνουν ότι οι τουριστικές ροές μειώνονται σε περιοχές που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει ο σύγχρονος ταξιδιώτης προκειμένου να επιλέξει έναν προορισμό. Η τουριστική συμπεριφορά μεταβάλλεται. Συγχρόνως, γιγαντώνονται οι προκλήσεις που συνεπάγονται ο υπερτουρισμός και η κλιματική αλλαγή. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η κατακόρυφη αύξηση της τουριστικής κίνησης στη Σαντορίνη, κυρίως λόγω του άναρχου τοπίου στην κρουαζιέρα και του κορεσμού των υποδομών, που απειλεί να καταστρέψει περιοχές όπως το Ακρωτήρι, αλλά και η ανάγκη επανασχεδιασμού των λιμένων της χώρας, που υπαγορεύεται από την αύξηση της στάθμης της θάλασσας.
Πίσω στην πρωτεύουσα, διαφημιστική καταχώριση αεροπορικής εταιρείας στα βαγόνια του μετρό καλεί τον δυνητικό ταξιδιώτη να γίνει κι αυτός νησιώτης μέσω της καμπάνιας «we are islanders». Νησιώτης όμως δεν γίνεται (δυστυχώς) κανείς με μια ολιγοήμερη επίσκεψη σε ειδυλλιακούς προορισμούς. Νησιώτης είναι εκείνος που πρέπει να δίνει καθημερινά τη μάχη για την οριζόντια εφαρμογή της ρήτρας νησιωτικότητας σε όλες τις επιμέρους πολιτικές.
Συμπερασματικά, τα βασικά επίδικα της περιόδου είναι δύο: (α) μπορεί ένας προορισμός όπως τα ελληνικά νησιά να είναι ταυτόχρονα ελκυστικός αλλά και βιώσιμος και (β) με ποιον τρόπο μπορούν οι πολίτες να έχουν πιο ενεργή συμμετοχή στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και την παρακολούθηση αναπτυξιακών πολιτικών που τους αφορούν άμεσα;
* Το κείμενο συνιστά επεξεργασμένη εκδοχή εισήγησης στο πλαίσιο του 11ου International Conference on Island Tourism που διοργάνωσε το Παρατηρητήριο Τουρισμού στα Ευρωπαϊκά Νησιά στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου 2019 στη Μυτιλήνη
