Ημέρα Πολυτεχνείου σήμερα. Συμβολοποίηση ενός αγώνα για τα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Μια έφοδος στον ουρανό. Βέβαια, όπως γράφει ο Ελύτης στον Μικρό Ναυτίλο, «το ζήτημα είναι από πού βλέπει κανείς τον ουρανό». Ο Μίλτος Σαχτούρης το λέει διαφορετικά: «Πάντα θα έχουμε ανάγκη από ουρανό». Αυτό έδειξαν και σήμερα οι μαθητές. Αυτό έδειξε και το ηχηρό παρών τους στο Πολυτεχνείο το 1973. Πόσο παραστατικά περιγράφει το 1974 την παγωμένη νοεμβριανή νύχτα του 1973 ο Ιάκ. Καμπανέλλης στο Προσκύνημά του: «Πάμε κι εμείς στην αυλή του φθινοπώρου/πίσω απ’ τα πετρωμένα στάχυα του καλοκαιριού/πάμε κι εμείς στα παιδιά που κοιμήθηκαν/κάτω απ’ τα ματωμένα νύχια του περιστεριού…». Τύπος και Αρχεία της εποχής, παρόλο που τα τελευταία δεν είναι όλα προσβάσιμα και υπάρχουν περιορισμοί χρήσης, μπορούν να φωτίσουν άγνωστες πτυχές, φωτεινές και γκρίζες της εποχής και για τη Νάξο.
Το Λύκειο Νάξου Μανώλης Γλέζος δεν μπορούσε να μην τιμήσει τη σημερινή ημέρα. Ημέρα μνήμης και εγρήγορσης. Εγρήγορσης και αγώνα για τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, για την ειρήνη, τη δημοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Θυμάστε μια από τις τελευταίες φωτογραφίες του Γλέζου, το 2017, να καταθέτει στεφάνι στο Πολυτεχνείο με υψωμένη τη δεξιά γροθιά της αντίστασης, του διαρκούς κοινωνικού αγώνα και το μπαστούνι της ηλικίας και των κακουχιών στο αριστερό χέρι;
Θέλω, όμως σήμερα να σταθώ στην προηγούμενη λαμπρή εκδήλωση του Λυκείου για την 28η Οκτωβρίου, που δεν προβλήθηκε όσο έπρεπε και όσο άξιζε, αν και το naxostimes, ευτυχώς, δεν ξεχνά. Φαίνεται, λίγο ή πολύ, σουρεαλιστικός ο τίτλος, αλλά τον εμπνεύστηκα από αυτήν την εκδήλωση.
Οφείλω προκαταβολικά να επαινέσω και να συγχαρώ όλους τους συντελεστές της, γιατί τίμησαν όπως έπρεπε την προσωνυμία του Σχολείου. Δεν θα αναλωθώ σε ιδιαίτερα σχόλια. Σας προτρέπω να δείτε την εκδήλωση, έστω και τώρα, γιατί πρόκειται για κάτι που δεν έχει συμβεί, όσο γνωρίζω, στο νησί μας, όπου οι ποιοτικές πολιτιστικές εκδηλώσεις δεν έχουν την τιμητική τους. Εδώ, ίσως, το «βαρύ σαν ιστορία» όνομα του Σχολείου δεν μπορούσε να μην επηρεάσει την εκπαιδευτική και μαθητική κοινότητα και να τις οδηγήσει σε μιαν άλλη προσέγγιση, σε νέους δρόμους αναζήτησης και προβληματισμού, σε ευρυγώνια και καλειδοσκοπική θέαση των ιστορικών φαινομένων και γεγονότων, σε αναπροσανατολισμό και εμπλουτισμό της παραδοσιακά επαναλαμβανόμενης, πληκτικής και ανούσιας, επετειακής εκδήλωσης. Μιας εκδήλωσης που κατάντησε να γίνει έθιμο, χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, με ρητορισμούς από άσχετους ρητορίσκους, με καταφυγή στη μονομέρεια και τα κατεστημένα στερεότυπα και τις συννοσηρότητες που κρύβουν.
Ασφαλώς πρέπει πολλά ακόμη να γίνουν και το όνομα του Σχολείου και τα σημαινόμενά του βοηθούν ορατά και αδιόρατα, συνειδητά και ασυνείδητα στην καλλιέργεια ενός άλλου πνεύματος και μιας άλλης πρακτικής προσπέλασης της γνώσης, πέραν των τετριμμένων και της αλλοίωσης ή μονόπλευρης θεώρησης των πραγμάτων.
Ημέρα τιμής, λοιπόν, για τον Μανώλη Γλέζο στο Σχολειό που ακούει στο όνομά του. Μετά τη μαθήτρια που είπε το γνωστό μότο «φοβάμαι τον άνθρωπο του ενός βιβλίου», ως παιδαγωγική άποψη του Γλέζου (ο τελευταίος επαναλάμβανε σε κατάλληλη ευκαιρία τη σχετική ρήση του Θωμά Ακινάτη) ήχησαν στ’ αυτιά μου οι ρυθμοί και οι στίχοι ενός τραγουδιού που αγαπώ: Αχ Ελλάδα» (στίχοι Μανώλη Ρασούλη, μουσική Βάσω Αλαγιάννη, ηχογράφηση:1984).
Ξαφνιάστηκα. Ποιος να διάλεξε αυτό το λαϊκό άσμα; Ήταν συνειδητή η επιλογή; Ποια θέση είχε στην εορταστική ροή; Κατάλαβαν την αλληγορία, την ειρωνεία και τον αυτοσαρκασμό οι παριστάμενοι, ειδικά αυτοί που έπρεπε ή αυτοί που έχουν ισχυρό θυμητικό ή επαφή με τη νοσηρή πραγματικότητα;
Αυτός που το διάλεξε πιθανώς ήξερε το νόημά του, την παιχνιδίζουσα, αυτοσατιρική, αυτοειρωνική, κρυπτική, υπαινικτική, παραβολική, υπόρρητη, υπονομευτική, και πικρή ρασούλεια γλώσσα και υπέθεσε ότι λίγοι θα αναλύσουν τους στίχους, αλλά θα περάσει στο υποσυνείδητό τους μέσω της μελωδίας, της μουσικής στολής. Ποιος ήταν ο συνειδητά ή ασυνείδητα «προβοκάτορας»;
Κι όμως το τραγούδι έχει ευρύτερα σημαινόμενα, πολλαπλές αναγνώσεις και τοπική αναφορά. Αντικατάστησε το Ελλάδα με το Νάξος, τον Έλληνα με τον Ναξιώτη και την Αθήνα με τη Χώρα . Ιδού οι στίχοι:
Χαρά στον Έλληνα που Ελληνοξεχνά
και στο Σικάγο μέσα ζει στη λευτεριά
εκείνος που δεν ξέρει και δεν αγαπά
σάμπως φταις κι εσύ καημένη
και στην Αθήνα μέσα ζει στη ξενιτιά
———————————-
Αχ Ελλάδα σ’ αγαπώ
και βαθιά σ’ ευχαριστώ
γιατί μ’ έμαθες και ξέρω
ν’ ανασαίνω όπου βρεθώ
να πεθαίνω όπου πατώ
και να μην σε υποφέρω
Αχ Ελλάδα θα στο πω
πριν λαλήσεις πετεινό
δεκατρείς φορές μ’ αρνιέσαι
μ’ εκβιάζεις μου κολλάς
σαν το νόθο με πετάς
μα κι απάνω μου κρεμιέσαι
———————————-
Η πιο γλυκιά πατρίδα είναι η καρδιά
Οδυσσέα γύρνα κοντά μου
που τ’ άγια χώματα της πόνος και χαρά
Κάθε ένας είναι ένας που σύνορο πονά
κι εγώ είμαι ένας κανένας που σας σεργιανά
Ξέρουμε ότι η ιδιότυπη στιχουργική του Ρασούλη κρύβει βαθύτερα νοήματα και πολλές φορές το υπολανθάνον αμφισβητείται ή ερμηνεύεται πολλαπλώς, Εδώ ο εκπατρισμένος (αυτό ισχύει και για τον Ναξιώτη που οδηγείται σε φυσική εκτός νησιού μετακίνηση), διαδηλώνει την αγάπη του για την Ελλάδα, γιατί τον έμαθε να μην την υποφέρει. Η Ελλάδα συμβολικά και συμπεριληπτικά, κατά τον Ρασούλη (η πολιτεία, οι θεσμοί) τα περιμένει όλα από τον πολίτη, ενώ δεν του παρέχει τα απαραίτητα, τον ξεχνά όταν την έχει ανάγκη και τον εκβιάζει όταν τον έχει ανάγκη. Το εκ πρώτης όψεως παράδοξο είναι ότι δεν αντέχει την Ελλάδα που, όμως, τον απελευθέρωνει συναισθηματικά, έτσι ώστε να αισθάνεται πατρίδα του τον τόπο που εκάστοτε κατοικεί και δημιουργεί («Η πιο γλυκιά πατρίδα είναι η καρδιά»). Η ξενιτιά ήταν πάντα στο αίμα και τη μοίρα των Ελλήνων και η Ελλάδα τούς «βοηθούσε» να αναζητούν παντού την τύχη τους. Οι λόγοι του ξενιτεμού διαφέρουν διαχρονικά και τα τραγούδια της ξενιτιάς (του μισεμού) έκρυβαν πάντα την κατάρα της αναγκαστικής αναχώρησης από την πατρίδα και τη νοσταλγία της επιστροφής σε οικείους τόπους και κόρφους. Εδώ ο αιρετικός Ρασούλης καινοτομεί. Ευγνωμονεί την Ελλάδα που αναγκάζει πολλούς να επιλέξουν ξένες χώρες και να αισθανθούν Οδυσσείς που περιπλανώνται σε άλλα άστεα, όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και πνευματικά και πολιτιστικά και οικονομικά και πολιτικά. Έτσι αισθάνονται και πολλοί Έλληνες που μεγαλουργούν στο εξωτερικό.
Η Ιθάκη είναι το καβαφικό ταξίδι της ζωής. Η Ελλάδα μπορεί κάποτε να απαρνιέται, όπως ο Πέτρος, τους ξενιτεμένους της, αλλά αισθάνεται και υπερηφάνεια γι’ αυτούς και ενίοτε τους αξιοποιεί. Πόσες, αλήθεια, Ελλάδες ζουν εκτός Ελλάδος;
Η επιλογή του τραγουδιού από τους μαθητές του Λυκείου Μανώλης Γλέζος -που ίσως το είχαν διδαχθεί σε κάποιο ναξιακό ωδείο-, έχει σημειολογικό ενδιαφέρον και όσο και αν δεν εντρύφησαν κάποιοι βαθύτερα στα νοήματά του, ακουμπά τις ανησυχίες τους για το παρόν και το μέλλον, τη σχέση τους με την ιδιαίτερη πατρίδα και την Ελλάδα και τη συνειδητοποίηση ότι είναι πολίτες του κόσμου και αναζητούν το ρόλο τους μέσα σ’ αυτόν.
Επιχώριος
