Της Μαρίας Καλτσά (Φιλόλογος, Λαογράφος)
Η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί την περίοδο του χρόνου κατά την οποία οι χαρούμενες προετοιμασίες για τον γιορτασμό της Ανάστασης, συνδυάζονται με εκδηλώσεις έκφρασης του πόνου για το Θείο Πάθος.
Η συμμετοχή των πιστών στις ακολουθίες της εκκλησίας συντελείται μέσω εθίμων τελετουργικού χαρακτήρα που ανάγονται στα αρχαία χρόνια και απηχούν αρχέγονους φόβους και συναισθήματα του ανθρώπου για τη ζωή και το θάνατο. Η θεατρικότητα των τελετών αυτών είναι ιδιαίτερα έντονη και οι προχριστιανικές επιβιώσεις είναι φανερές. Η επαναλαμβανόμενη τελεστική μορφή των εθίμων που θα αναφέρουμε, αποκαλύπτει τη δημιουργικότητα του λαϊκού ανθρώπου σε σχέση με την ικανότητα του να διαμορφώνει, στα πλαίσια της συλλογικής ζωής, στάσεις και ενέργειες που θα αποτρέψουν κάθε κακό και θα εξασφαλίσουν ευημερία.
Η παράδοση αντιστέκεται στο χρόνο
Στο Χαλκί της Νάξου, το χωριό με το νεοκλασικό αρχιτεκτονικό ύφος, παλιά πρωτεύουσα του νησιού, που βρίσκεται στο λεκανοπέδιο της Τραγαίας τελούνται έθιμα με αξιόλογο ενδιαφέρον. Τα έθιμα αυτά δεν διαφοροποιούνται πολύ από όσα απαντούν στους γύρω οικισμούς αλλά και στα υπόλοιπα χωριά του νησιού. Σημαντικές ήταν οι μαρτυρίες κατοίκων του χωριού για τα παλαιότερα χρόνια, κατά τα οποία οι πιστοί λάμβαναν μέρος σε εκκλησιαστικά έθιμα του Πάσχα που έχουν εκλείψει. Ωστόσο θα λέγαμε, όπως αποκαλύπτουν οι τελετουργικές δράσεις του παρόντος στο Χαλκί, ότι η παράδοση αντιστέκεται στο χρόνο, ειδικά όσον αφορά στο τελεστικό της μέρος.
Συγκεκριμένα, το Σάββατο του Λαζάρου έφτιαχναν σταυρούς από βάι-κλαδιά φοινικιάς, τα οποία μοιράζονταν από τον παπά ή κάποιον εκπρόσωπο της τοπικής εκκλησίας στους κατοίκους. Μικρά παιδιά κρατούσαν ένα πανέρι που ήταν τοποθετημένα τα σταυρουδάκια και γύρναγαν από σπίτι σε σπίτι αλλά και στα μαγαζιά. Ο σταυρός αυτός θεωρείται ιερό αντικείμενο και τοποθετείται στο εικονοστάσι για ευλογία.
Την ίδια μέρα έψηναν τις λαζαροκουλούρες στους κτιστούς φούρνους του οικισμού, τις οποίες ευλογούσε ο παπάς στην εκκλησία. Οι ιεροί αυτοί άρτοι, που ονομάζονταν και «λαζαράκια», είχαν διάφορα σχήματα. Συνήθως ήταν μακρόστενα και έφεραν ένα ολόκληρο καρύδι για διακοσμητικό στοιχείο. Η νοστιμιά τους ήταν ξεχωριστή καθώς ο ξυλόφουρνος διαμόρφωνε έντονα γευστικά χαρακτηριστικά. Αποτελούσαν ένα νηστίσιμο έδεσμα με ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Σήμερα…
Σήμερα στο Χαλκί δεν ψήνουν «λαζαράκια» αλλά αρκετοί από τους κατοίκους τα γεύονται στο ναό της Παναγίας της Δροσιανής, στο δρόμο για Μονή, όπου προσφέρονται κάθε χρόνο με άλλα κεράσματα μετά την τελετή της Αποκαθήλωσης, το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής και ονομάζονται «πούλοι».
Την Κυριακή των Βαΐων τελείται παραδοσιακά η θεία λειτουργία στην Παναγία την Πρωτόθρονη στο Χαλκί. Η εκκλησία αυτή είναι πολύ σπουδαία από αρχαιολογικής και ιστορικής άποψης. Παρουσιάζει εξαιρετικά ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες και ιδιάζον σύνθρονο στο Ιερό, ενώ είναι σπάνια και η απεικόνιση της Παναγίας που κρατάει μια ρόκα.
Ο ιερέας μοιράζει τα βάγια στους πιστούς, που τοποθετούνται κι αυτά στο εικονοστάσι και πιστεύεται όπως παλιά, ότι έχουν μαγικές ιδιότητες. Τα βάγια “καίγονταν” όταν έκριναν οι πιστοί ότι έπρεπε με τον καπνό τους να ξορκίσουν δαιμονικά ή γενικά κάποιο κακό που έπληττε το σπίτι, όπως μια ασθένεια.
Η Ακολουθία του Νυμφίου τελείται στο ναό το απόγευμα της ίδιας ημέρας με ιδιαίτερη κατάνυξη, και παίρνει το χαρακτήρα μυσταγωγίας, καθώς όταν σβήνουν τα φώτα και βγαίνει ο Εσταυρωμένος το φως των καντηλιών, δημιουργεί μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα.
Μεγάλη εβδομάδα στο Χαλκί
Τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Τετάρτη τελούνται όλες οι ακολουθίες, ενώ παράλληλα οι κάτοικοι του χωριού προετοιμάζονται για τον εορτασμό της Ανάστασης. Το παραδοσιακό ασβέστωμα των σπιτιών και κάποιων κοινόχρηστων χώρων ήταν μία από τις βασικές δουλειές τα παλιότερα χρόνια, στην οποία συμμετείχαν άνδρες και γυναίκες. Στο παρελθόν η νηστεία τηρούνταν πολύ πιο αυστηρά, καθώς οι περισσότεροι δεν έτρωγαν ούτε λάδι. Αυτό έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια και υπάρχει μεγαλύτερη χαλαρότητα ως προς την τήρηση των κανόνων της νηστείας, κάτι που απαντά ως φαινόμενο σε όλο το πανελλήνιο.
Μία από τις βασικές εργασίες της Μεγάλης Πέμπτης ήταν και εξακολουθεί να είναι η παρασκευή κουλουριών, τσουρεκιών και το βάψιμο των αυγών. Τα παλαιότερα χρόνια όλη τη Μεγαλοβδομάδα έπηζαν γάλα καθώς κάθε νοικοκυριό είχε τις δικές του κατσίκες. Ετοίμαζαν ξινομυζήθρα για την ημέρα του Πάσχα. Οι κοινωνικές αλλαγές που επήλθαν, μετατρέποντας την αγροκτηνοτροφική οικονομία σε εμπορική, οδήγησαν σταδιακά στην κατάργηση του εθίμου. Στο Χαλκί επειδή οι κάτοικοι ασχολούνταν με το εμπόριο, απομακρύνθηκαν αρκετά νωρίς από τον αγροκτηνοτροφικό τρόπο ζωής του απώτερου παρελθόντος.
Τσουρέκια, κουλούρια και κόκκινα αυγά
Η παρασκευή των τσουρεκιών είναι ένα βασικό πατροπαράδοτο έθιμο, στο οποίο κατά το παρελθόν συμμετείχαν όλα τα μέλη της οικογένειας, σε αντίθεση με το παρόν που συμμετέχουν οι γυναίκες. Οι άντρες έκοβαν τα ξύλα στις εξοχές και τα παιδιά κουβαλούσαν τα κλαδιά από τα κτήματα ώστε να ανάψουν τους ξυλόφουρνους για το ψήσιμο. Μια πρακτική ανάγκη που ήταν ο καθαρισμός των χωραφιών από ό,τι άχρηστο υπήρχε, συνδυάστηκε με το έθιμο που προμηνύει τη χαρά της Ανάστασης και την κατάλυση της νηστείας. Τα περιττά λιόκλαδα και όσα κλαδιά δεν χρειάζονταν πια, χρησιμοποιούνταν ως καύσιμη ύλη. Τίποτα δεν πήγαινε χαμένο στην παραδοσιακή κοινωνία. Στα τσουρέκια, όπως και σήμερα, τοποθετούσαν ένα κόκκινο αυγό. Το γάλα που χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν τσουρέκια ή κουλούρια ήταν της κάθε μιας οικογένειας και προέρχονταν από τα δικά τους ζώα. Τα αλεύρια επιλέγονταν με προσοχή και η ζύμη φτιαχνόταν στο ζυμωτήρι. Τα αυγά παλαιότερα βάφονταν με παραδοσιακούς τρόπους (με τα φλούδια των κρεμμυδιών κ.λπ.) και χρησιμοποιούσαν φύλλα δέντρων ή λουλούδια, που τοποθετούσαν πάνω στα αυγά για να δημιουργήσουν καλλιτεχνικά σχέδια.
Τώρα και εδώ και αρκετά χρόνια οι νοικοκυρές χρησιμοποιούν έτοιμες βαφές. Το αυγό, ως σύμβολο ζωής που είναι, αφού το ευλογούσε ο ιερέας στην Αναστάσιμη Λειτουργία, έπρεπε να μπει δίπλα στα εικονίσματα στο κάθε σπίτι. Το έθιμο τηρείται ακόμη και σήμερα: “Πρέπει το ένα αυγό να βρει το άλλο”, δηλαδή το ένα να αντικατασταθεί με της επόμενης χρονιάς.
Το δράμα της Μεγάλης Παρασκευής
Η Μεγάλη Παρασκευή, η πιο ιερή ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας, απόλυτη αργία και νηστεία, ξεκινά με την πρωινή παρακολούθηση της Αποκαθήλωσης του Εσταυρωμένου.
Όλοι συμμετέχουν με κατάνυξη στο θείο δράμα που κορυφώνεται το απόγευμα της ίδιας μέρας με την ακολουθία και την περιφορά του Επιταφίου. Τα παλαιότερα χρόνια στο Χαλκί, όπως γράφει ο συγγραφέας Νίκος Κεφαλληνιάδης, καταγόμενος από το χωριό, στολίζοντας το πρωί τον Επιτάφιο έψαλλαν το μοιρολόι της Παναγιάς:
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερα τα όρη θλίβονται και τα βουνά λυπούνται.
Σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι εβραίοι
οι άνομοι και τα σκυλιά και οι τρισκαταραμένοι.
Ο Κύριος ηθέλησε να μπει στο περιβόλι,
να λάβει δείπνο μυστικό για να το λάβουν όλοι.
Η Παναγιά καθότανε μόνη και μοναχή της
την προσευχή της έκανε για το Μονογενή της…
Συγκέντρωναν λουλούδια από τις αυλές και τους κήπους των σπιτιών ενώ σήμερα αρκετοί αγοράζουν ανθοστέφανα ή λουλούδια από τα ανθοπωλεία της Χώρας για το στολισμό. Ο Επιτάφιος εξακολουθεί να στολίζεται και σήμερα, το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής από τις γυναίκες του χωριού. Το βράδυ οι νέες ντύνονταν με μαύρα –μαυροφόρες- και έραιναν τον Επιτάφιο με λουλούδια ψάλλοντας τα Εγκώμια ως χορωδία οργανωμένη. Υπήρχαν ομάδες ερασιτεχνών ψαλτών που επιδίδονταν κατά κάποιο τρόπο σε διαγωνισμό ψαλτικής. Σήμερα ψέλνουν τα εγκώμια οι ψάλτες και κάποιες γυναίκες που παρευρίσκονται στην ακολουθία.
Η περιφορά του Επιτάφιου
Η περιφορά του Επιτάφιου είναι μια εκδήλωση του πόνου για το νεκρό Χριστό που καθίσταται εκδήλωση πόνου για τους νεκρούς του καθενός που συμμετέχει, κρατώντας το αναμμένο κερί. Περιφέρουν τον μικρό Επιτάφιο που είναι τοποθετημένος μέσα σε ένα πιο μεγάλο, ο οποίος παραμάνει στο ναό. Η πομπή περνά μέσα από τα γραφικά πλακόστρωτα του οικισμού και διασχίζει το γεφυράκι που βρίσκεται μεταξύ των δύο τμημάτων του χωριού για να επανέλθει στο ναό. Τα παλιότερα χρόνια συναντιούνταν στο Ηρώο (Μνημείο Πεσόντων) δύο επιτάφιοι: του Χαλκείου και του Καλόξυλου, ενός κοντινού χωριού ενώ υπάρχουν υποθέσεις για πιθανή συνάντηση και με τρίτο Επιτάφιο, του χωριού Ακάδημοι, που ουσιαστικά ενώνεται με το Χαλκί.
Παλιότερα που δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, προπορευόταν του Επιτάφιου κάποιοι που κρατούσαν ένα είδος λαμπάδας αυτοσχέδιας, που η βάση της σαν καλάμι, ακουμπούσε σε τενεκεδάκι μέσα στο οποίο έβαζαν ένα κομμάτι φυτίλι και άναβε με πετρέλαιο. Η λαμπαδηφορία αυτή διαδραμάτιζε βοηθητικό ρόλο, καθώς δεν υπήρχαν λάμπες στους δρόμους. Ακολουθούσαν οι φέροντες τα εξαπτέρυγα, οι ψάλτες και ο ιερέας ενώ πίσω από τον ξύλινο Επιτάφιο ο κόσμος πορευόταν όπως και τώρα, κρατώντας κεριά αναμμένα.
Στο τέλος της περιφοράς περνούσαν όλοι κάτω από τον Επιτάφιο, στην είσοδο της εκκλησίας. Συνήθιζαν παλιότερα να κάνουν κατά κάποιον τρόπο “πλάκα” κατά τη στιγμή που επρόκειτο να περάσουν κάτω από τον Επιτάφιο κάποιοι ιδιόρρυθμοι χωριανοί. Αυτοί που κρατούσαν τον Επιτάφιο, σιγά-σιγά τον κατέβαζαν όλο και περισσότερο ώστε να αναγκαστούν οι “παράξενοι” να σκύψουν περισσότερο και τελικά να ξεσπάσουν σε βίαιη αντίδραση, κάτι που προκαλούσε το γέλιο των υπολοίπων. Το κλέψιμο των κεριών του Επιταφίου, ήταν όπως και σε όλη τη Νάξο και την Ελλάδα γενικότερα, μια πράξη που πλαισίωνε την τελετή. Τα κεριά αυτά κατά την λαϊκή αντίληψη είναι ιερά και έχουν μαγικές ιδιότητες. Φυλάγονται στο εικονοστάσι και ανάβουν σε περίπτωση ματιάσματος, ασθένειας αλλά και για να ξορκιστεί το κακό. Σήμερα τηρείται το έθιμο της φύλαξης των κεριών δίπλα στα εικονίσματα όπως και των λουλουδιών του Επιταφίου που μοιράζει ο ιερέας στο ναό.
Τα τελευταία χρόνια ένα καινούριο έθιμο, πρωτοβουλία κάποιου κατοίκου, έδωσε ένα διαφορετικό χρώμα στην Περιφορά. Αυτοσχέδια πυροφάνια (τενεκεδάκια με πετρέλαιο και στουπί) φώτισαν την πορεία των πιστών, αφού πρώτα έσβησαν τα κεντρικά φώτα του οικισμού. Παρατηρούμε ότι πέρα από την εξάλειψη ορισμένων εθίμων, η γέννηση κάποιων νέων προσδίδει ένα διαφορετικό χαρακτήρα στην ήδη υπάρχουσα τελετουργική πομπή.
Η χαρούμενη παραμονή της Ανάστασης
Το Μεγάλο Σάββατο αποτελεί την πιο χαρούμενη παραμονή γιορτής στο ελληνικό εορτολόγιο. Η πρωινή Ακολουθία στο ναό της Παναγίας της Πρωτόθρονης συνδυάζει στοιχεία εσπερινού και θείας λειτουργίας και προαναγγέλει την Ανάσταση. Σε αυτή τη λειτουργία, πιο παλιά όσοι είχαν χάσει κάποιο δικό τους πρόσωπο την χρονιά εκείνη, προσκόμιζαν στο ναό το “Τρίμμα” (το ίδιο έθιμο υπήρχε και στον Καλόξυλο) για να ευλογηθεί από τον παπά. Πρόκειται για ψωμί κομμένο σε φέτες και μυζήθρα κομμένη σε κομμάτια που τοποθετούσαν μέσα σε πανέρι και το βράδυ αφού απέλυε ο ιερέας την Αναστάσιμη λειτουργία περνούσε ο καθένας και έπαιρνε για να φάει. Το Μεγάλο Σάββατο επίσης ευλογούνταν στο ναό τα τσουρέκια και τα αυγά. Μετά το πέρας της λειτουργίας τα έπαιρναν στο σπίτι, αλλά και κατά τη Λειτουργία άρχιζαν να τρώνε, ειδικά μέσα στο ιερό οι άντρες.
Τα “σμπάρα” της Ανάστασης
Το έθιμο των κροτίδων– βαρελότων στο Χαλκί εξακολουθεί να υφίσταται αν και σύμφωνα με τις μαρτυρίες το φαινόμενο στο παρελθόν ήταν πολύ πιο έντονο. Οι προκαλούμενοι ήχοι – θόρυβοι ενισχύουν τη δύναμη της Ανάστασης ενώ το άγιο φως με τον καθαρτικό χαρακτήρα της φωτιάς καθιστά πιο ισχυρή την αντίληψη για την νίκη επί του θανάτου. Παλιότερα υπήρχε έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των ενοριών της περιοχής για το ποιος θα έριχνε τα πιο δυνατά “σμπάρα” όπως τα έλεγαν. Η μεγάλη διαφορά από τα σημερινά μέσα για την πρόκληση θορύβου είναι ότι τότε τα κατασκεύαζαν οι ίδιοι κάτοικοι. Στην όλη διαδικασία συμμετείχαν και μαθητές. Είναι γεγονός ότι ασκήθηκε μήνυση κατά ορισμένων μαθητών από το εξατάξιο γυμνάσιο Τραγαίας, οι οποίοι προσήλθαν το 1966 στο δικαστήριο φορώντας τα χαρακτηριστικά κοντά παντελόνια της εποχής εκείνης (ενδυματολογικός σχολικός κώδικας) και αθωώθηκαν λόγω έλλειψης πειστηρίων.
Υπήρχαν διάφοροι αυτοσχέδιοι εκρηκτικοί μηχανισμοί, όπως οι σωλήνες (έβαζαν μέσα μπαρούτι– μαύρη πυρίτιδα–και το άναβαν με φυτίλι), τα κανονάκια, τα βαρελότα, τα τρίγωνα και άλλα. Όλα αυτά τα δοκίμαζαν για πολλές μέρες πριν από την Ανάσταση, με αποτέλεσμα σε όλο το χωριό να ακούγονται σχετικοί θόρυβοι καθόλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. Αναφέρεται ότι είχαν σπάσει ακόμη και τζάμια κάποιων σπιτιών! Η νεαροί, χρησιμοποιώντας στα εκρηκτικά έκαναν πειράγματα σε πολλούς περαστικούς και στα κορίτσια.
Ας σημειωθεί ότι μέχρι τη δεύτερη Ανάσταση υπήρχε συνεχής ρίψη κροτίδων, με στόχο κάποιους “ευέξαπτους” πολίτες με αποτέλεσμα να προκαλείται άφθονο γέλιο από τις αντιδράσεις τους. Μέχρι την Κυριακή του Θωμά (του “Αντιλάμπρου” όπως την ονόμαζαν) οι θόρυβοι ήταν συνεχείς. Οι λεγόμενες και “τρακατρούκες” ήταν ένα είδος μικρού εμπρηστικού που στηριζόταν στην χημική ένωση το χλωρικού καλίου με θειάφι και το έριχναν στο πεζοδρόμιο οπότε το πατούσαν με τέτοιο τρόπο ώστε να προκαλέσει τρομερό θόρυβο. Συχνά έριχναν στις ταράτσες των σπιτιών.
Αναφέρεται ότι κάποιος φαρμακοποιός στο παρελθόν δίδαξε στους νέους της περιοχής πώς να αναμειγνύουν χλωρικό κάλιο και αντιμόνιο με ψιλά χαλικάκια της θάλασσας -φουρνισμένα για να μην έχουν υγρασία- κάτι το οποίο αποδείχτηκε αρκετά επικίνδυνο καθώς προκλήθηκε ακόμα και θάνατος στη Χώρα της Νάξου.
Σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να ακούσει αρκετές κροτίδες να πέφτουν γύρω από την εκκλησία του χωριού, όχι όμως τόσες πολλές όσες έπεφταν στο παρελθόν.
Ανάσταση!
Η είσοδος του ιερέα στο ναό μετά την Ανάσταση αποκτά ένα θεατρικό χαρακτήρα καθώς χτυπά τις κλειστές πόρτες του ναού φωνάζοντας το γνωστό “Άρατε Πύλας!” τρεις φορές και κατόπιν μπαίνει θριαμβευτικά! Ο θάνατος έχει νικηθεί, το κακό έχει εκδιωχθεί.
Οι πιστοί εξακολουθούν να φέρνουν το Άγιο φως στα σπίτια τους σχηματίζοντας με καπνό στο ανώφλι του σπιτιού το σημείο του Σταυρού για προστασία και προσπαθούν να κρατήσουν άσβεστο το Άγιο φως στο οικιακό καντήλι για σαράντα μέρες. Τα τελευταία χρόνια από τους συμμετέχοντες στην Ανάσταση, ελάχιστοι παραμένουν ως το τέλος της λειτουργίας καθώς όπως γίνεται παντού, φεύγουν για να πάρουν μέρος στο πανηγύρι του Αναστάσιμου τραπεζιού. Η κάθε οικογένεια απολαμβάνει τις αρτήσιμες λιχουδιές με φίλους και συγγενείς στο σπίτι. Πρώτα απ’ όλα τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά. Τρώνε συνήθως μαγειρίτσα που περιέχει εντόσθια από αρνί ή κατσίκι, συκώτι, πνευμόνια κ.λπ. καθώς και λαχανικά – μυρωδικά (σέφουκλα, μαρούλι, άνηθο κ.λπ.).
Πάσχα στο Χαλκί!
Την ημέρα του Πάσχα, η χαρά για την Ανάσταση του Χριστού γίνεται αφορμή για πανηγυρική συμμετοχή στο γλέντι και στο φαγοπότι. Παρέες και συγγενείς συγκεντρώνονται στα σπίτια, σε κτήματα ή σε εξοχικές κατοικίες, όπου ψήνουν κρέατα, τραγουδούν και χορεύουν. Το Πάσχα στο Χαλκί κάνουν ψητό στο φούρνο με πατάτες, παλιότερα στους ξυλόφουρνους (συχνά έβαζαν μέσα και δεντρολίβανο). Κάποιοι κάτοικοι ψήνουν παραδοσιακό γεμιστό κατσίκι ( με ρύζι, σταφίδες, εντόσθια και μυρωδικά), το πατούδο.
Πιο παλιά επίσης στα καφενεία και στα μαγαζιά του χωριού έπαιζαν ζωντανή μουσική και χόρευαν παραδοσιακούς χορούς.
Οι «κούνιες»
Ένα πολύ ενδιαφέρον έθιμο του παρελθόντος ήταν οι «κούνιες». Οι Χαλκίτες, μετά το φαγοπότι πήγαιναν με τα πόδια στον κοντινό οικισμό Μονοίτσια και κρέμαγαν κούνιες από τα δέντρα και έκαναν όλοι τραγουδώντας. Ο Νίκος Κεφαλληνιάδης παραδίδει ένα τέτοιο τραγούδι (τα λεγόμενα «παινέματα»).
«Μες την κουνίστρα κάθεται μιαν άσπρη περιστέρα
κι ανοίγει τα χρυσά φτερά και μας εδίνει αγέρα.
Στέρνω σου χαιρετίσματα με μια χρυσή τρυγόνα
Και μέσα στις φτερούγες της σούχω την αρραβώνα.
Κουνήσου, χαϊδεμένη μου κι όποιος ζηλεύ’ ας σκάσει
της πικροδάφνης το ζουμί, ας πιει να του περάσει..»
Το έθιμο αυτό είναι πανάρχαιο. Στα αρχαία Ανθεστήρια κοπέλες τραγουδούσαν διάφορους σκοπούς πάνω στις κούνιες (αιώρες). Το έθιμο έχει ψυχαγωγικό αλλά και μαγικό χαρακτήρα, τραγουδούσαν για την επίτευξη της εφορίας της γης.
Δεύτερη Ανάσταση
Το απόγευμα επίσης της Λαμπρής, συμμετείχαν όλοι στη «Δεύτερη Ανάσταση» που τελείται στο ναό της Πρωτόθρονης και δίνει ευκαιρία για αδελφικούς ασπασμούς. Φορούσαν όλοι τα πιο επίσημα τους ρούχα. Η ακολουθία τελείται και σήμερα και οι πιστοί ανταλλάσσουν «το φιλί της Αγάπης». Η λιτανεία των εικόνων με προπορευόμενη την εικόνα της Ανάστασης κατά τον εσπερινό της Αγάπης είναι ένα γραφικό εκκλησιαστικό έθιμο στο οποίο μπορεί να πάρει μέρος ο κάθε επισκέπτης. Η πομπή ακολουθεί την ίδια πορεία που ακολουθεί και ο Επιτάφιος. Είναι η μοναδική φορά μαζί με τη λιτανεία που γινόταν λόγω ξηρασίας που έβγαιναν από το ναό οι δύο βασικές εικόνες του τέμπλου, του Χριστού και της Παναγίας.
Στις θρησκευτικές λιτανείες εντοπίζεται ένας μαγικός χαρακτήρας που συνδέεται με την αξιοποίηση των εκκλησιαστικών συμβόλων (εικόνες, κεριά, εξαπτέρυγα κ.λπ.) που προστατεύουν όποιο μέρος, σπίτι, κτήμα πλησιάσει πομπή. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο εξαγιασμό.
Το Πάσχα στο Χαλκί παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το Πάσχα στα χωριά της Νάξου. Πολλά έθιμα του παρελθόντος έχουν εκλείψει αλλά αυτό, δεν αναιρεί το γραφικό χαρακτήρα των εθιμοτυπικών τελετουργιών που πηγάζουν από την ανάγκη του ανθρώπου να εξασφαλίσει την ανθοφορία και καρποφορία της γης, νικώντας παράλληλα το θάνατο.
Από το my naxos free press (Τεύχος 29)
*Ευχαριστούμε τους πληροφοριοδότες μας: Αγλαΐα Γαβαλά, Ειρήνα Γαβαλά-Σωμαρίπα, Γιάννη Γκούφα, Βασίλη Ισπανόπουλο, Λεωνίδας Κυπραίος
*Ενδεικτική βιβλιογραφία:
-Κεφαλληνιάδης Ν., Τραγαία (Περιγραφή – Ιστορία – Λαογραφία), Ανάτυπο από την εφημερίδα «Ναξιακό Μέλλον» Οκτ. 1993, έκδοση «Αδελφότης Τραγαίας, Αθήνα 1993
– Λουκάτος Δ., Πασχαλινά και της Άνοιξης, εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1995
-Μέγας Γ., Ελληνικλες γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας, εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2012
