Η Νάξος, το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, βρίσκεται στο επίκεντρο των αρχαιολόγων αυτή τη φορά όχι για τα μαρμάρινα ειδώλια και τα εντυπωσιακά αγγεία της αλλά για τις ανακαλύψεις στη Στελίδα.
Τα λίθινα εργαλεία που ανακαλύφθηκαν στη Νάξο από τον Tristan Carter και την ομάδα του είναι λαξευμένα από έναν Παλαιολιθικό λαό – πολύ πιο αρχαίο από τους ανθρώπους, κάτι που αλλάζει τα δεδομένα για τα όσα πιστεύαμε μέχρι σήμερα για την προϊστορική ζωή στο νησί.
Οι πρώτοι αρχαιολόγοι που βρήκαν “περίεργα” λίθινα αντικείμενα στη Νάξο ήταν Γάλλοι ερευνητές που εργάζονταν στο νησί το 1981.
Ο Tristan Carter, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο McMaster στο Χάμιλτον εργάστηκε για πρώτη φορά στη Νάξο το 1994 όπου έκανε την διδακτορική του διατριβή. Τότε η κ. Όλγα Φιλανιώτου τον πήγε στη “θέση” (Στελίδα) και του είπε “εδώ θα κάνεις δουλειά”.
Εντυπωσιασμένος από το νησί ο κ. Carter δεν κρύβει την ικανοποίηση του για την εξέλιξη των ερευνών στη Στελίδα που μπορεί να ανατρέψουν όλα τα δεδομένα για την παγκόσμια προϊστορία.
Ο Tristan Carter μίλησε στο www.naxostimes.gr για τα ευρήματα, τη Στελίδα, αλλά και για τη συνέχεια των ερευνών.
Στελίδα Νάξου: Ένα σπάνιο είδος “θέσης”
“Η πρώτη παρουσία στο νησί ανάγεται 250.000 χρόνια πίσω, κάτι το οποίο έχει παγκόσμια σημασία. Η σπουδαιότητα της θέσης (Στελίδα) έγκειται επίσης και στο γεγονός ότι εδώ μπορούμε να παρατηρήσουμε τη συμπεριφορά τριών ανθρώπινων ειδών. Δηλαδή μπορούμε να παρατηρήσουμε το σύγχρονο άνθρωπο, το είδος πριν από το σύγχρονο άνθρωπο (Νεάντερταλ) και το ανθρώπινο είδος πριν από τους Νεάντερταλ, όλους σε μια και μόνο θέση, κάτι το οποίο είναι εξαιρετικά σπάνιο παγκοσμίως” τονίζει ο Δρ. Carter και υπογραμμίζει ότι η Στελίδα είναι όχι μόνο η αρχαιότερη θέση των Κυκλάδων αλλά και παγκοσμίως ένα σπάνιο είδος θέσης.
“Θέσεις με παρουσία των Νεάντερταλ υπάρχουν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, έκτος Κυκλάδων, αλλά δεν υπάρχει πουθενά αλλού η μοναδικότητα της Στελίδας, επομένως η έρευνα μας εκεί, θα συμβάλλει στο πλαίσιο της γενικότερης έρευνας για τον τρόπο που τα ανθρώπινα είδη μετανάστευσαν από την Αφρική στον υπόλοιπο κόσμο”.
Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι εάν μπορούσαν αυτά τα αρχαϊκά Ηominins να έχουν ταξιδέψει με πλοίο… Ήταν νησιά από τότε οι Κυκλάδες ή ήταν συνδεδεμένα με τη στεριά; Κι αν ήταν νησιά πώς πραγματοποιήθηκε αυτό το ταξίδι;
“Μέχρι πρότινος στην έρευνα για την πρώιμη προϊστορία των ανθρωπίνων ειδών η Ελλάδα δεν αποτελούσε σημαντικό χώρο. Πιστεύαμε ότι όταν τα ανθρώπινα είδη που έφυγαν από την Αφρική για να μεταναστεύσουν στον υπόλοιπο κόσμο, η θάλασσα αποτελούσε ένα φράγμα γιατί δεν θα μπορούσαν να ταξιδέψουν. Αυτό έβγαζε την Ελλάδα και την περιοχή του Αιγαίου εκτός χάρτη.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια γνωρίζουμε την ύπαρξη αυτών των ανθρωπίνων ειδών στις Κυκλάδες και στην Κρήτη, οπότε αλλάζουν όλα τα δεδομένα για τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα ανθρώπινα είδη μετανάστευσαν προς την Ευρώπη. Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα, εάν το Αιγαίο αποτελούσε θάλασσα, αν αυτοί οι άνθρωποι έπλεαν ή εάν την περίοδο εκείνη ήταν χερσαίο τμήμα, οπότε πέρασαν περπατώντας. Ένα από τα βασικά ζητήματα της έρευνας μας είναι η μορφή και το περιβάλλον την εποχή εκείνη” τονίζει ο Tristan Carter.
Οι Νεάντερταλ της Στελίδας μπορεί να ανατρέψουν την παγκόσμια προϊστορία
“Σήμερα η Νάξος αποτελεί ένα νησί με ήλιο και θάλασσα, όμως την εποχή των παγετώνων οι συνθήκες ήταν εντελώς διαφορετικές” λέει ο κ. Carter και προσθέτει ότι η Νάξος ήταν ενωμένη με την Πάρο την Κέρο και άλλα νησιά, αποτελώντας ένα μεγάλο νησί.
“Την εποχή των παγετώνων το μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης καλύπτεται από πάγο και οι θερμοκρασίες είναι πολύ χαμηλές. Για να δημιουργηθεί αυτός ο πάγος απορροφά το νερό, με αποτέλεσμα η στάθμη της θάλασσας να φτάνει ακόμα και 150 μ. χαμηλότερα από σήμερα. Έχουν υπάρξει νέες μελέτες κατά τις οποίες έχει συσταθεί το περιβάλλον της εποχής των παγετώνων. Η Νάξος ήταν ενωμένη με την Πάρο, την Κέρο και άλλα γύρω νησιά και πιστεύετε ότι ίσως ήταν ενωμένα με ένα χερσαίο μέρος που έφτανε μέχρι την Τουρκία. Σε άλλες περιόδους όμως φαίνεται ότι παρέμενε ενωμένη με την Πάρο και τα άλλα νησιά και όλα αυτά μαζί, αποτελούσαν ένα μεγάλο νησί” σημειώνει.
Στη Στελίδα Νάξου έχουν βρεθεί λίθινα εργαλεία που κατασκευάστηκαν από διαφορετικά είδη ανθρώπων. Το πιο πρόσφατο είναι από το σύγχρονο άνθρωπο, ενώ αντιπροσωπεύεται πολύ καλά και η τεχνολογία των Νεάντερταλ, οι οποίοι γνωρίζουμε ότι δραστηριοποιούνται πριν από 200.000 χρόνια. Επίσης έχουν ανακαλυφτεί στοιχεία για την ύπαρξη ενός ανθρώπινου είδους που προηγείτο του Νεάντερταλ γύρω στα 250.000 χρόνια πριν από σήμερα. Το μεγάλο ερώτημα είναι πώς ερχόταν αυτοί οι άνθρωποι στη Στελίδα; Διά της θαλάσσιας οδού ή της χερσαίας; Και γιατί;
“Σήμερα η ναυσιπλοΐα θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων που κατοικούν στις Κυκλάδες όμως αυτό αφορά την πρόσφατη ιστορία της περιοχής, οπότε μέχρι πρόσφατα, παγκοσμίως θεωρούνταν ότι τα νησιά κατοικήθηκαν στην ανθρώπινη προϊστορία από το σύγχρονο άνθρωπο μόνο, γιατί μόνο ο σύγχρονος άνθρωπος είχε διπλωματική ικανότητα να πλεύσει” λέει ο Tristan Carter.
“Το ερώτημα λοιπόν είναι: Όταν υπήρξαν Νεάντερταλ στο νησί, ήταν η Νάξος ενωμένη με την υπόλοιπη στεριά ή ήταν νησί; Εάν μπορούμε να αποδείξουμε ότι η Νάξος ήταν κομμάτι ενός μεγαλύτερου νησιού όταν εδώ ζούσαν οι Νεάντερταλ, τότε ανατρέπονται όλα τα δεδομένα για την παγκόσμια προϊστορία” τονίζει.
Όπως αναφέρει ο Δρ. Carter στο www.naxostimes.gr ένας από τους στόχους των ανασκαφών στη Στελίδα είναι να μπορέσει η ομάδα να αποκτήσει απόλυτες χρονολογίες ώστε να χρονολογήσει επακριβώς πότε υπήρχαν εκεί οι Νεάντερταλ.
“Ένας περιορισμός της έρευνας μας είναι ότι ο λόφος της Στελίδας είναι πολύ απότομος με αποτέλεσμα όλες οι επιχώσεις που ερευνώνται να αποτελούν δευτερογενείς αποθέσεις. Δηλαδή, είναι πράγματα που είχαν κυλήσει και δεν βρίσκονται στην αρχική τους θέση. Πρέπει να χρονολογήσουμε επακριβώς πότε ήταν εδώ οι Νεάντετρταλ κι έπειτα να συνδέσουμε την παρουσία τους αυτή με την θαλάσσια στάθμη και το επίπεδο της θάλασσας τη δεδομένη χρονική περίοδο” σημειώνει.
Ο Tristan Carter δηλώνει ότι οι έρευνες και οι ανασκαφές θα συνεχιστούν με στόχο να βρεθούν αυτοί οι χώροι που μπορούν να δώσουν την ακριβή χρονολόγηση. “Αυτή τη στιγμή έχουμε στη διάθεσή μας χρονολογήσεις που ανάγουν την ανθρώπινη παρουσία στη θέση τουλάχιστον στα 100.000 χρόνια πριν. Οπότε αυτή τη στιγμή μπορεί να μην μπορούμε να απαντήσουμε ακριβώς το ερώτημα εάν οι άνθρωποι αυτοί έρχονταν εδώ μέσω θαλάσσης ή μέσω της χερσαίας οδού. Ωστόσο όμως έχουμε στη διάθεσή μας την αρχαιότερη θέση των Κυκλάδων”.
Παρότι αυτά τα ζητήματα έχουν απασχολήσει τους ερευνητές και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου είναι η πρώτη φορά που γίνεται ανασκαφή για να απαντηθούν στοχευμένα αυτά τα ερωτήματα, τονίζει ο κ. Carter ο οποίος δεν περίμενε να υπάρχουν στη Στελίδα της Νάξου. “Ήταν και για εμάς μία πολύ μεγάλη έκπληξη κυρίως για τα πρωιμότερα ευρήματα” σημειώνει.
Ο Καναδός αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο McMaster στο Χάμιλτον δεν κρύβει τον μεγάλο ενθουσιασμό του για την εξέλιξη των ανασκαφών στη Στελίδα σημειώνοντας παράλληλα ότι “υπάρχουν και κάποιοι άνθρωποι ερευνητές που είναι ακόμα σκεπτικοί απέναντι μας, ωστόσο όλοι οι σημαντικοί ερευνητές που μας επισκέφθηκαν στη θέση, έφυγαν πεπεισμένοι”.
Οι ανασκαφές συνεχίζονται…
“Υπάρχει πολλή δουλειά ακόμα” σημειώνει ο Δρ. Carter. Σε λίγα χρόνια θα αρχίσουν τα ευρήματα να επαναλαμβάνονται, δεν θα έχουμε δηλαδή άλλες εκπλήξεις. Όπως εξηγεί η περίπτωση της Στελίδας είναι πολύ ιδιαίτερη γιατί είναι σαν να επισκέπτεσαι ένα εργοστάσιο, ένα χώρο παραγωγής που εγκαταλείφθηκε χωρίς να υπάρχουν εκεί τα τελικά προϊόντα… “Μετά από λίγα χρόνια ελπίζουμε να ανακαλύψουμε τους χώρους όπου διαβιούσαν αυτές οι κοινότητες και χρησιμοποιούσαν όλα αυτά τα εργαλεία. Θα πρέπει να σταθούμε τυχεροί και να βρούμε τα σημεία εκείνα που πραγματικά αντιπροσωπεύεται η δραστηριότητα των Νεάτερνταλ στη θέση της και όχι μετατοπισμένη”.
Επειδή οι έρευνες γίνονται σε ιδιωτικές εκτάσεις και επειδή από πλευράς Υπουργείου Πολιτισμού είναι πολύ δύσκολο να προστατευθεί μια τόσο μεγάλη έκταση, τα ευρήματα βρίσκονται προστατευμένα στις αποθήκες του αρχαιολογικού μουσείου Νάξου όπου αργότερα με την ολοκλήρωση του έργου “Νησίδα Μουσείων” στο κάστρο, θα υπάρξει μία προσθήκη για τα ευρήματα της Στελίδας.
Για όλους όσοι θελήσουν να μάθουν περισσότερες λεπτομέρειες για τις ανασκαφές και τα ευρήματα της Στελίδας, στη Σχολή Ουρσουλινών στο κάστρο της Νάξου εγκαινιάστηκε το Σάββατο 14 Απριλίου η έκθεση: «Νεάντερταλ στη Νάξο! Η προϊστορική Αρχαιολογία της Στελίδας», η οποία θα διαρκέσει για έξι εβδομάδες (έως 31 Μαΐου). Στα εγκαίνια ο Tristan Carter και η ομάδα του μίλησαν στο κοινό για τα ευρήματα και τη σπουδαιότητα τους. “Η έκθεση είναι ο ιδανικός τρόπος για να μοιραστούμε με το κοινό τη δουλειά μας αφού η θέση δεν είναι επισκέψιμη” σημειώνει.
Στόχος των αρχαιολόγων που οργάνωσαν την έκθεση είναι αφενός να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στη Στελίδα κι αφετέρου να μοιραστούν με το τοπικό και διεθνές κοινό τις ρηξικέλευθες – παγκόσμιας εμβέλειας – ανακαλύψεις τους και τα συναρπαστικά νέα δεδομένα για την αρχαιότερη θέση και τους πρωιμότερους ανθρώπους στις Κυκλάδες!
Ο Καναδός αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο McMaster στο Χάμιλτον Tristan Carter θα επιστρέψει στο νησί τέλος Μαΐου για νέες ανασκαφές αλλά και κλείνοντας την έκθεση, για μια νέα διάλεξη για το κοινό.
Δείτε τη συνέντευξη του Tristan Carter (Μετάφραση: Δρ. Βάγια Μαστρογιαννοπούλου)
{youtube}4vfA7eyFvW8{/youtube}
Watch Dr. Tristan Carter’s interview about the archaeological – Neanderthals findings at Stelida of Naxos (Translation by Dr. Vaya Mastrogianopoulou)
{youtube}0yaRqIoGqJY{/youtube}
