Μια επετειακή συμβολή στην ιστορική μνήμη
*Του Μιχάλη Φραγκίσκου, μέλους του τελευταίου ΔΣ του παραρτήματος Νάξου Π.Ε.Α.Ε.Α.
Σαν σήμερα πριν 74 χρόνια, στις 15 Απριλίου του 1947, έγινε η μεγάλη απόδραση των 12 από τους 33 Ελασίτες αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού, που ήταν εξόριστοι στη Νάξο. Οι εξόριστοι είχαν αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τους Ναξιώτες παρά τις συκοφαντίες λίγων ντόπιων.
Με τη στάση τους είχαν κερδίσει την εκτίμηση μεγάλου μέρους της κοινωνίας στη Χώρα και στα χωριά. Η σκέψη τους ήταν πάντα να βρουν τρόπο να δραπετεύσουν για να ενισχύσουν τον Δημοκρατικό Στρατό. Το Μάρτη του 1947 έφθασε στη Νάξο, η αγωνίστρια της ΕΠΟΝ, Σαγκριώτισσα Γιούλα Βεντούρη – Υδραίου (γένος Σοφικίτη), φέρνοντας σημείωμα μέσα στο τσόφλι ενός αμυγδάλου που δόθηκε σε εξόριστο αξιωματικό. Περιείχε την εντολή του ΚΚΕ να προετοιμαστούν μυστικά δώδεκα αξιωματικοί να αποδράσουν, με ένα καΐκι που θα έλθει στο νησί για να αγοράσει πατάτες. Όντως ένα βράδυ το καΐκι ήλθε και προσέγγισε στο λιμανάκι των Αϊ Γιάννηδων. Εκεί περίμεναν οι δώδεκα εξόριστοι, επιβιβάστηκαν και σαλπάρισαν για την Εύβοια και τη Στερεά. Μετά από μεγάλη περιπέτεια 15 ήμερων και δύο απώλειες, την Πρωτομαγιά του 1947 ήρθαν σε επαφή με το Στρατηγείο του Δημοκρατικού Στρατού στη Στερεά Ελλάδα, με τον Χαρίλαο Φλωράκη (καπετάν Γιώτη) και τον Γιάννη Αλεξάνδρου (καπετάν Διαμαντή). Όλοι τους αμέσως στελέχωσαν το γενικό και τα περιφερειακά επιτελεία του Δημοκρατικού Στρατού.
Η απόδραση των αξιωματικών ήταν μια ιστορία που είχα πρωτακούσει μαθητής. Η εντύπωση των κατοίκων ήταν πως έφυγαν με κάποια ανεμότρατα του λιμανιού, χωρίς όμως να γνωρίζει κανείς λεπτομέρειες ή τη μετέπειτα τύχη των αξιωματικών. Το 1975 σε μια βάρδια φύλαξης των κεντρικών γραφείων του ΚΚΕ, από τους Αιγαιοπελαγίτες νεολαίους, μας πλησίασε ένας μεσήλικας σύντροφος που πάντα βρισκόταν στα γραφεία, ρωτώντας μας τα νησιά καταγωγής μας. Ικαριώτης, αλλά εξόριστος αξιωματικός στις Κυκλάδες, Φολέγανδρο και Νάξο. Μας μίλησε για την απόδραση από τη Νάξο, πως τώρα αναπολεί τις ιστορίες της εξορίας και του Δημοκρατικού Στρατού, που θα ήθελε κάποτε να εκδοθούν.
Έτσι έγινε από τον Ικαριώτη Στέφανο Παπαγιάννη η έκδοση του βιβλίου «Από Εύελπις Αντάρτης» το 1991, που έριξε το πρώτο φως στην απόδραση. Ακολούθησε το «ΠΑΡΩΝ», ΜΙΑ ΖΩΗ ΣΤΗ ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΜΜΗ από τον Β. Βενετσανόπουλου. Το 2010 ο αντιστράτηγος ε.α.τ. Μιχάλης Βαρδάνης, ερεύνησε και δημοσίευσε τα γεγονότα με μαρτυρίες από Ναξιώτες που είχαν συμμετοχή. Το συμβάν επίσης καταγράφεται στη Νεώτερη Ιστορία της Νάξου του Ν. Λεβογιάννη (2017). Στα βιβλία του Σ. Παπαγιάννη και του Β. Βενετσανόπουλου (μελών της ομάδας των 12 που απέδρασαν) περιγράφεται η εξορία στη Νάξο, ο ρόλος του Ζαχαριάδη στην εξόριση των αξιωματικών, τα ευτράπελα των κομματικών συνελεύσεων στη Νάξο, η περιπέτεια της απόδρασης, η πορεία προς βουνό και ο μετέπειτα αγώνας μέσα από τις γραμμές του Δημοκρατικού Στρατού.
Είναι άξια λόγου η αναφορά στη στάση του Ν. Ζαχαριάδη το 1946 που εγκαλούσε τους αξιωματικούς ως υπονομευτές της πολιτικής του ΚΚΕ για την ομαλότητα – συμφιλίωση, αν δεν παρουσιαζόταν στο «κέντρο παρουσίασης αξιωματικών», με δεδομένη την συνεπαγόμενη εξορία τους. Τον επόμενο χρόνο τους κατηγορούσε πως επέλεξαν να παρουσιαστούν και να εξοριστούν αντί να ανεβούν στο βουνό. Όταν όμως τον συνάντησαν οι δύο παραπάνω αξιωματικοί και του έθεσαν το ζήτημα, παραδέχθηκε το ψέμα του και το λάθος του να εξοριστούν οι αξιωματικοί, δηλώνοντας ότι ούτε ο ίδιος δεν θα πειθαρχούσε ποτέ σε αυτή την απόφαση του. Επίσης δεν λήφθηκε πρόνοια για τη τύχη των υπόλοιπων αξιωματικών, που αφού τους περιέφεραν σε Ικαρία και Σαντορίνη κατέληξαν, μαζί με άλλους που ήταν στη Πάρο και Σέριφο στη Μακρόνησο με αποτέλεσμα το βασανισμό τους και τη θανάτωση πολλών.
Είναι γνωστό ότι οι Κυκλάδες αποτέλεσαν μαρτυρικούς τόπους εξορίας πολιτικών προσώπων, στελεχών του εργατικού κινήματος και αναμορφωτήρια στρατιωτών. Ήταν τόποι που εξελισσόταν η ιστορία της Ελλάδας. Ιστορία καταγραμμένη στο χώρο και στα κτήρια της Μακρονήσου, της Γυάρου, στην παράδοση της Ανάφης, της Φολεγάνδρου και όλων των νησιών. Η δημιουργία του ιστορικού δικτύου των νησιών ως μαρτυρικών τόπων εξορίας πρέπει να είναι στις προγραμματικές προτεραιότητες του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Η κοινωνία, η νεολαία και η Αριστερά έχουν ανάγκη την ιστορική μνήμη των αγώνων του λαού μας. Ανάγκη από πρότυπα όπως τους πρωταγωνιστές της απόδρασης που έκαναν το χρέος τους απέναντι στη πατρίδα όταν κινδύνευε και έθεταν την αξιοπρέπεια πάνω από την υποταγή με τίμημα την ίδια τη ζωή.
Πηγές:
«Από Εύελπις Αντάρτης»: του Στέφανου Παπαγιάννη, εκδ. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ.
«ΠΑΡΩΝ» ΜΙΑ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΜΜΗ, του Βασίλη Βενετσανόπουλου, ΣΥΓΧΡ. ΕΠΟΧΗ.
«Έλληνες εξόριστοι αξιωματικοί στη Νάξο και η απόδραση των δώδεκα» Μιχάλη Βαρδάνη (https://ethniki-antistasi-dse.gr/exoristoi-axiomatikoi-sth-naxo.html)
Νεώτερη Ιστορία της Νάξου, Τόμος Β΄, τεύχος 5ο, του Ν. Λεβογιάννη.
Φωτογραφία από militaire.gr
