Του Μιχάλη Χάλαρη
Με αφορμή το σημερινό Συμβούλιο των Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες, όπου θα παρουσιαστεί η μεταναστευτική πολιτική της νέας ελληνικής κυβέρνησης δράττομαι της ευκαιρίας και καταθέτω ένα μακροπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο σχέδιο προς επίτευξη μιας αποτελεσματικής πολιτικής στον τομέα αυτό.
Η μετανάστευση είναι συνυφασμένη με την ιστορία του ανθρώπου. Οι άνθρωποι ανέκαθεν μετακινούνταν, προκειμένου να βρουν καλύτερη τύχη για αυτούς και τις οικογένειές τους. Η σύγχρονη μετανάστευση, από τις φτωχότερες προς τις πλουσιότερες περιοχές του κόσμου, είναι ένα από τα πιο σύνθετα πολιτικά ζητήματα των καιρών μας, που δεν χωρούν μονοδιάστατων προσεγγίσεων.
Η χώρα μας, συμμετέχοντας, μέχρι σήμερα, ενεργά στις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες εξελίξεις, οφείλει να σταθεί απέναντι στο μεταναστευτικό ζήτημα με βάση τις εξής παραδοχές:
- Οι ανεπτυγμένες χώρες οφείλουν να συμβάλλουν στην ταχύτερη ανάπτυξη των θεσμών και των οικονομιών των χωρών προέλευσης των μεταναστών.
- Το δημογραφικό πρόβλημα της Ευρώπης καθιστά επιτακτική την ανανέωση του πληθυσμού της.
- Η μετανάστευση μπορεί να συμβάλλει στην πρόοδο και την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών χωρών.
- Η ελεύθερη κυκλοφορία εντός της ΕΕ είναι μια κατάκτηση των λαών της Ευρώπης και η αξιοποίησή της μπορεί να οδηγήσει στην άμβλυνση των διαφορών μεταξύ Βορρά και Νότου.
- Η διαχείριση των μικτών μεταναστευτικών ροών είναι ένα βάρος που επωμίζονται οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης.
- Ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και η ισλαμοφοβία αποτελούν κινδύνους για την κοινωνική συνοχή και οδηγούν στον απομονωτισμό και την εσωστρέφεια.
Εφόσον επιθυμούμε μία ολοκληρωμένη και αποτελεσματική πολιτική, πρέπει να αποτυπώσουμε ένα μακροπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο σχέδιο, το οποίο θα κινείται γύρω από πέντε στρατηγικούς στόχους.
Ο πρώτος στρατηγικός στόχος είναι η διασφάλιση της νομιμότητας των μεταναστών – Ιθαγένεια: Στην Ελλάδα ζουν, πλέον, εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που κατάγονται από άλλες χώρες. Στη συντριπτική τους πλειονότητα ζουν στην χώρα μας πάνω από δέκα έτη και έχουν δημιουργήσει οικογένειες και στενούς βιοτικούς δεσμούς με αυτήν. Έχουν προσφέρει στην οικονομία και τα ασφαλιστικά ταμεία, αλλά και στην επιστήμη, τις τέχνες, τον πολιτισμό και κάθε τομέα της κοινωνικής, πολιτισμικής και οικονομικής ζωής της χωράς. Με δεδομένη τη γήρανση του πληθυσμού στην Ελλάδα, αλλά και σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, οφείλουμε, το κάθε κράτος μέλος ξεχωριστά, αλλά και η ΕΕ στο σύνολό της, να λάβουμε προληπτικά μέτρα για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Η επεξεργασία των στατιστικών στοιχείων της μετανάστευσης και του ασύλου αποδεικνύουν ότι από τη μια πλευρά υπάρχει το δυναμικό κομμάτι της «δεύτερης γενιάς», που ανανεώνει τον ελληνικό πληθυσμό, αλλά, από την άλλη, δεν υπάρχουν νέοι μετανάστες στη χώρα μας μετά το 2005, έτος κατά το οποίο έλαβε χώρα η τελευταία προσπάθεια τακτοποίησης παράτυπων μεταναστών.
Η Δημοκρατική Παράταξη πρεσβεύει ότι οι μετανάστες που ζουν νόμιμα στη χώρα δεν αποτελούν “φτηνά εργατικά χέρια”, ούτε είναι αναλώσιμοι. Η οικονομική κρίση δεν πρέπει να οδηγήσει σε απονομιμοποίηση μεταναστών που ζουν για πολλά χρόνια στη χώρα. Σε αυτή την κατεύθυνση οι πρόνοιες του Κώδικα Μετανάστευσης, που ψηφίστηκε πρόσφατα, δίνουν λύσεις. Η στήριξη των μεταναστών και των οικογενειών τους, χωρίς διακρίσεις, είναι υποχρέωση της Πολιτείας.
Με τον νόμο 4018/11 έγινε ένα μεγάλο βήμα για την αποτελεσματικότερη οργάνωση των υπηρεσιών που αφορούν τους μετανάστες. Η περαιτέρω απλοποίηση των διαδικασιών χορήγησης και ανανέωσης των αδειών διαμονής των μεταναστών, μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών και της διασύνδεσης των σχετικών πληροφοριακών συστημάτων θα συνδράμει στη διευκόλυνση των μεταναστών αλλά και στην πάταξη φαινομένων διαφθοράς που ταλαιπωρούν τους μετανάστες. Η ενημέρωση των μεταναστών για τις δυνατότητες και τα δικαιώματα που παρέχει το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος και η διευκόλυνση πρόσβασης στο σχετικό καθεστώς αποτελεί προτεραιότητα καθώς διασφαλίζει τα δικαιώματα των μεταναστών. Οι αλλοδαποί, εφόσον πληρούν τις σχετικές προϋποθέσεις θα πρέπει να έχουν δικαίωμα επιλογής είτε του καθεστώτος του επί μακρόν διαμένοντος είτε της αίτησης για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας.
Στόχος είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας ειδικά για τις αιτήσεις που είχαν κατατεθεί πριν τη δημοσίευση του νόμου 3838/10 και εκκρεμούν ακόμη στις υπηρεσίες του Υπουργείου Εσωτερικών. Η άμεση χορήγηση ελληνικής ιθαγένειας σε όσους ομογενείς το επιθυμούν είναι υποχρέωση της Πολιτείας. Πρέπει να τελειώσει άμεσα η ταλαιπωρία που έχουν υποστεί από το ελληνικό κράτος. Τα παιδιά των μεταναστών που έχουν γεννηθεί ή μεγαλώσει στη χώρα μας δεν διαφέρουν από τα άλλα παιδιά ή νέους της ηλικίας τους. Έχουν κάθε δικαίωμα να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια. Η Δημοκρατική Παράταξη είναι περήφανη για την τομή που επέφερε στον τρόπο που αντιμετωπίζεται η “δεύτερη γενιά ” από την ελληνική πολιτεία η μεταρρύθμιση του 3838/10. Θα επιμείνει μέχρι να αποκατασταθεί η αδικία που προέκυψε από την σχετική απόφαση του ΣτΕ.
Ο δεύτερος στόχος αφορά στη διαχείριση των μικτών ροών: Η οικονομική κρίση και η ανεργία αποτρέπουν τους νεοεισερχόμενους μετανάστες να εγκατασταθούν στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι από αυτούς που εισέρχονται χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις στη χώρα μας προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες και προστατεύονται ως πρόσφυγες. Ένας σημαντικός αριθμός θεωρεί την Ελλάδα ενδιάμεσο σταθμό με τελικό προορισμό κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Παρ’ όλα αυτά, στη χώρα μας παραμένει ένας σημαντικός αριθμός μεταναστών που είτε έχει απολέσει τη νομιμότητα του είτε δεν έχει καταγραφεί ποτέ ως μετανάστης ή αιτών άσυλο. Είναι αυτονόητο ότι όποιος εισέρχεται παράτυπα στο έδαφος της χώρας χωρίς να δικαιούται προστασία ως πρόσφυγας ή για άλλο λόγο οφείλει να επιστρέψει στη χώρα του σύμφωνα με τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας. Κατά το διάστημα που απαιτείται για την ολοκλήρωση των διαδικασιών απομάκρυνσης των παράτυπων μεταναστών η Πολιτεία οφείλει να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διασφάλιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των μεταναστών. Η καταγραφή των παράτυπων μεταναστών μέσα από τις διαδικασίες της πρώτης υποδοχής και της αναβολής απομάκρυνσης μπορεί να συνεισφέρει αποτελεσματικά στη διαχείριση του προβλήματος. Το κοινωνικό και οικονομικό κόστος της κράτησης στα προαναχωρησιακά κέντρα είναι δυσανάλογο του αποτελέσματός του. Το κατά κεφαλή κόστος της διαδικασίας απέλασης σε συνδυασμό με αυτό της κράτησης αποτελεί ένα υπέρμετρο οικονομικό βάρος χωρίς κανένα ιδιαίτερο κοινωνικό ή άλλο όφελος. Η λύση της κράτησης θα πρέπει να επιλέγεται εξατομικευμένα και τεκμηριωμένα για κάθε παράτυπο μετανάστη σε σχέση με την πιθανή επικινδυνότητά του.
Οι πόροι για την διαχείριση των μικτών ροών πρέπει να κατευθύνονται ρεαλιστικά, αποτελεσματικά και αναλογικά σε δράσεις που διασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή και δεν δημιουργούν πολιτικά και κοινωνικά αδιέξοδα.
Ο τρίτος σημαντικός στόχος αφορά τους τομείς της Απασχόλησης – Εποχικής εργασίας – εργατών γης: Τα αυξημένα ποσοστά ανεργίας και η κρίση σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας καθιστούν δύσκολη την εύρεση εργασίας και για τους μετανάστες. Για πολλούς μετανάστες λύση παρέχει η υπαγωγή στο καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος που παρέχει τη δυνατότητα αναζήτησης εργασίας και σε άλλα κράτη μέλη της. Η αναγνώριση των επαγγελματικών ή ακαδημαϊκών προσόντων, η αναβάθμιση των γλωσσικών δεξιοτήτων και η επαγγελματική ή συνεχιζόμενη κατάρτιση των μεταναστών θα λειτουργήσει προς όφελος της ανάπτυξης και της συλλογικής ευημερίας. Η αξιοποίηση των σχέσεων των μεταναστών με τις χώρες προέλευσης τους μπορεί να συμβάλλει ενισχυτικά στους κλάδους των εξαγωγών και του τουρισμού και να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Παράλληλα, παρά τα υψηλά ποσοστά ανεργίας που αντιμετωπίζει η χώρα μας καταγράφεται αδυναμία των αγροτών – επιχειρηματιών να βρουν το απαραίτητο, για τις καλλιέργειες τους, νόμιμο εργατικό δυναμικό. Έτσι παρατηρούνται φαινόμενα απασχόλησης παράτυπων μεταναστών, ανασφάλιστης εργασίας αλλά και καταπάτησης των στοιχειωδών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των εργαζομένων μεταναστών. Από την άλλη πλευρά η δυνατότητα εύρεσης ανασφάλιστης εργασίας ενθαρρύνει νέες ροές οικονομικών μεταναστών χωρίς χαρτιά δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο ανομίας. Η λύση της μετάκλησης εποχικών εργατών που προβλέπεται από την εθνική και ενωσιακή νομοθεσία δεν έχει καταφέρει να εξαλείψει το φαινόμενο της απασχόλησης παράτυπων μεταναστών. Αντιθέτως, το κόστος της μετάκλησης εποχικών εργατών μπορεί να είναι απαγορευτικό σε σχέση με εργατικό δυναμικό που μπορεί να βρεθεί άμεσα και χωρίς επιπλέον κόστος. Η παροχή δυνατότητας εργασίας στους μετανάστες που υπάγονται στο καθεστώς αναβολής απομάκρυνσης, όπως άλλωστε προβλέπει ήδη η νομοθεσία, όπως και η άρση των εμποδίων για νόμιμη απασχόληση των αιτούντων άσυλο θα συνεισφέρει στην επίλυση του προβλήματος. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να διασφαλιστεί βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα η δυνατότητα εύρεσης νόμιμου εργατικού δυναμικού για τον αγροτικό χώρο. Η καταγραφή των αναγκών και η ποσοτικοποίηση του προβλήματος πρέπει να οδηγήσει σε πολιτικές αποφάσεις που θα προσφέρουν βιώσιμες λύσεις.
Ένας, επίσης, σημαντικός στόχος είναι η διαχείριση των προσφυγικών ροών: Οι εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή οδηγούν εκατοντάδες χιλιάδες συνανθρώπους μας να εγκαταλείψουν τις εστίες τους προς αναζήτηση ασφάλειας και ελευθερίας για αυτούς και τις οικογένειες τους. Η χώρα μας έχει σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο που αφορά τη συνολική διαχείριση των μικτών μεταναστευτικών ροών από την είσοδο μέχρι τη χορήγηση ασύλου ή την εθελουσία ή εξαναγκασμένη επιστροφή στις χώρες προέλευσης. Ο νόμος 3907/11 έχει ήδη οδηγήσει στην αύξηση των ποσοστών χορήγησης ασύλου στη χώρα μας αλλά και την επιτάχυνση των σχετικών διοικητικών διαδικασιών. Όμως η αύξηση των προσφυγικών ροών επιτάσσει την επιτάχυνση των απαιτούμενων ενεργειών για την εφαρμογή συνεκτικού και αποτελεσματικού σχεδίου για την υποδοχή και την κοινωνική ένταξη των προσφύγων. Η υποδοχή και κοινωνική ένταξη των προσφύγων δεν πρέπει να αφορά μόνο τα αστικά κέντρα αλλά ολόκληρη την επικράτεια. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να αποδείξουν την έμπρακτη αλληλεγγύη τους εφαρμόζοντας τοπικά και περιφερειακά σχέδια υποστήριξης και κοινωνικής ένταξης προσφύγων. Η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει να διεκδικεί πόρους για την υποδοχή των προσφύγων και να επιμείνει για το δίκαιο επιμερισμό του βάρους σε όλα τα κράτη – μέλη της ΕΕ.
Τελευταίος στόχος είναι η εξασφάλιση των εξωτερικών συνόρων για την αποτροπή της παράτυπης μετανάστευσης και η αξιοποίηση της εξωτερικής πολιτικής για τον ίδιο σκοπό καθώς και των θεσμών και των εργαλείων της Ε.Ε.: Η επίτευξη του στρατηγικού στόχου αυτού επιτυγχάνεται με τέσσερις επιμέρους στρατηγικές και τους αντίστοιχους άξονες πολιτικής:
- Στρατηγικός σχεδιασμός των αρμόδιων υπηρεσιών (Λιμενικό, Αστυνομία, Ναυτικό) και των θεσμών περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης για την αποτροπή εισόδου στα θαλάσσια και στα χερσαία σύνορα, με προτεραιότητα σε κάθε περίπτωση στο ανθρωπιστικό δίκαιο και στον σεβασμό της ανθρώπινης υπόστασης. Αναβάθμιση της αποτρεπτικής δυνατότητας των υπηρεσιών με ενίσχυση τους εξοπλισμού τους, του δικτύου πληροφοριών, της διακλαδικής συνεργασίας καθώς και της διεθνούς συνεργασίας. Ειδική επεξεργασία σχεδίου εξασφάλισης των θαλασσίων συνόρων με αναδιάρθρωση των υπηρεσιών του λιμενικού σώματος και την ένταξη στο σχεδιασμό των δυνατοτήτων του πολεμικού ναυτικού.
- Ανάδειξη του προβλήματος εισροής μεταναστών εξαιτίας των μεγάλων εξωτερικών συνόρων σε επίπεδο ΕΕ. Επιδίωξη παρέμβασης στα όργανα της Ε.Ε. για την ανάληψη συλλογικών δράσεων για τη μετανάστευση, οι οποίες θα εστιάζονται στη ενίσχυση των υπηρεσιών αλλά και την οικονομική ενίσχυση των χωρών που δέχονται τα μεγαλύτερα κύματα μεταναστών και προσφύγων (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία). Αξιοποίηση της FRONTEX,όχι μόνο στον επιχειρησιακό τομέα, αλλά και στο Γεωστρατηγικό.
- Ενθάρρυνση των δράσεων της ΕΕ προς τις τρίτες χώρες-αποστολείς μεταναστών με σκοπό την αποτροπή από τις ίδιες των τάσεων μετανάστευσης των πολιτών τους. Προώθηση πολιτικών ευρύτερης διπλωματικής και επιχειρησιακής συνεργασίας στις τρίτες χώρες, όπου αυτό είναι δυνατό μέσα από την ανάληψη διπλωματικών πρωτοβουλιών και την προώθηση συγκεκριμένων-στοχευμένων οικονομικών παρεμβάσεων
- Διαπραγμάτευση με τους εταίρους στην ΕΕ και επιδίωξη ανάληψης αναλογικού βάρους των μεταναστών που εν τέλει εισέρχονται. Προώθηση συνεργασιών με τις άλλες χώρες του νότου για ουσιαστική τροποποίηση της συνθήκης του Δουβλίνου για το πολιτικό άσυλο αλλά και για την δημιουργία ευρωπαϊκών δικτύων προώθησης και αναλογικής υποδοχής των μεταναστών που εισέρχονται από τις χώρες με μεγάλη έκταση εξωτερικών συνόρων.
Όλα αυτά οφείλουν να γίνουν με ένα οργανωμένο, καλά συντονισμένο, πλήρη και άρτιο σχεδιασμό, που θα καλύπτει όλες τις παραμέτρους, έχοντας στον πυρήνα της φιλοσοφίας του τον σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια και την πεποίθηση της παγκόσμιας εξαλείψεως των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Το ανθρώπινο γένος, οφείλει να αντιμετωπίσει τις αιτίες της παράνομης μετανάστευσης και να απαντήσει στα μεγάλα ερωτηματικά που υποκρύπτονται πίσω από αυτές τις φαινομενικά οικειοθελείς μετακινήσεις.
